Споровите околу националните идентитети и малцинствата се појавуваат како пречка за проширувањето на блокот во Источна Европа
Пишува: Тони Барбер / ФТ
Сега изгледа како античка историја, но 27 години по падот на комунистичка Југославија, страсниот спор околу Александар Велики го блокираше проширувањето на ЕУ на Балканот. Спорот се фокусираше на тоа дали кралот воин, кој почина пред 2.300 години во Вавилон, бил Грк или Македонец. Тоа беше дел од пошироката борба меѓу Грција и поранешната југословенска република Македонија за симболите и суштината на националниот идентитет, културното наследство и територија.
Спорот конечно беше решен со Договорот од Преспа од 2018 година, именуван по езерото што се наоѓа меѓу двете држави и Албанија. Поранешната југословенска република се прекрсти во Северна Македонија, додека Грција го призна правото на мнозинството Словени во таа земја да го користат терминот „македонски“ за нивната националност и јазик. Меѓутоа, како што ЕУ ја започнува напорната задача во следната деценија или така да вклучи половина или повеќе земји, главно во источна и југоисточна Европа, не треба да ги потценуваме пречките што можат да произлезат од слични аргументи низ историјата и правата на етнички малцинства.
Досега, повеќето дискусии за планот на ЕУ се фокусираа на две прашања. Дали ЕУ ќе ги реформира своите институции, политики и финансиски аранжмани за да дозволи нејзино проширување од 27 на повеќе од 30 земји? И дали идните членки – потенцијално вклучувајќи ги Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Молдавија, Црна Гора, Северна Македонија, Србија и Украина – се способни да се реформираат за да ги исполнат стандардите на ЕУ за демократија, владеење на правото и функционална пазарна економија?
Тоа се големи пречки. Но, испреплетениот сет на регионални тензии околу историјата, идентитетот и територијата не е ништо помалку вознемирувачки. Некои спорови се добро познати, како што е оној меѓу Србија и нејзината поранешна покраина Косово, држава со мнозинско етничко албанско население, чија декларација за независност во 2008 година сè уште не е призната од пет членки на ЕУ, а камоли од Белград. Потоа, тука се внатрешните судири меѓу Бошњаците, босанските Срби и босанските Хрвати во Босна и Херцеговина.
Поплаките на Унгарија за односот на Украина кон нејзиното етничко унгарско малцинство – отфрлени од Киев – се дел од истата слика. Исто така се и полско-украинските спорови околу Степан Бандера, ултранационалистички украински лидер чии следбеници масакрираа Полјаци и Евреи во Втората светска војна. Делови од украинската политичка елита и општество го почитуваат Бандера.
Сепак, како што се наѕира перспективата за проширување на ЕУ, на површина излегуваат и други регионални спорови. Земете ги Албанија и Грција, чии односи се влошија оваа година по апсењето на Фреди Белери, етнички грчки политичар во јужниот албански град Химара, под сомнение за купување гласови. Причината за Белери, кој ги негира обвинувањата, ја презеде грчката влада, која во очите на Албанија ја користи аферата за да го блокира патот на Тирана кон членство во ЕУ, тврдејќи дека има дискриминација на етничкото грчко малцинство во Албанија.
Друг спор, кој потсетува на тензиите околу Александар Велики, ја спротивставува Бугарија против Северна Македонија поради револуционерот Гоце Делчев, убиен во 1903 година додека се борел против отоманската власт на Балканот. Софија и Скопје не можат да се договорат дали Делчев бил бугарски или македонски патриот.
Во меѓувреме, Бугарија доби поддршка од другите влади на ЕУ за нејзиниот став дека патот на Северна Македонија кон членство треба да биде условен со промена на нејзиниот устав за да ги вклучи Бугарите како еден од „основачките народи“ на таа земја. Софија, пак, не е обврзана да го признае постоењето на македонско малцинство на својата земја и покрај одлуките на Европскиот суд за човекови права за поддршка на оваа заедница. Националистичката опозиција во Северна Македонија не може да капитулира пред Бугарија, што го прави сомнително дали за ууставните измени можат да се соберат бројките за потребното двотретинско мнозинство во парламентот.
Со доволна добра волја од сите страни, можеби ќе биде можно да се надминат албанско-грчките и бугарско-македонските судири. Без него се проширува просторот за мешање од надворешни сили со лоши намери, како што е Русија. Претседателот Владимир Путин точно знаеше што прави во 2017 година кога му рече на северномакедонскиот лидер во посета на земјата: „Словенската азбука и литература ни дојдоа од македонска почва“. Овој коментар предизвика бес во Бугарија и продолжување на тензиите меѓу Софија и Скопје.
Споровите за историјата на Балканот може да изгледаат тешки, бидејќи тие одат до сржта на идентитетот и чувството за национална безбедност на секоја земја. Но, Договорот од Преспа покажува дека напредокот е можен. Слична храброст, зрелост и подготвеност за компромис ќе бидат потребни за да се оствари сонот за проширување на ЕУ.