Дали посетата на Курти во петокот на Тетово и Чаир беше лошо дизајнирана? Несомнено да. Албанските опозициски партии овде веројатно добија обединувач, Самоопределување веројатно ја засили илузијата за доминација во албанската политичка географија, но Косово беше застапено лошо и недостоинствено.
Пишува: Џелал Незири
Не е првпат Албин Курти да доаѓа во Северна Македонија. Но, првпат доаѓа како премиер на Косово со агенда на лидер на Самоопределување. Затоа предизвика остри реакции кај либералните и, се разбира, националистичките кругови. Фолклорно-провокативното знаме „Автоктонус“, заобиколувањето на државните институции, недостоинственото преименување на улица по име Адем Демачи, селективни средби со албанските лидери и непочитување на стандардните протоколи на еден премиер… – ова беа моменти кои ги предизвикаа овие реакции.
Но, најжестоките реакции требаше да се случат на Косово. Од неговиот избор за премиер на Косово, Курти повеќе не може да биде шеф на партијата Самоопределување. Не може наутро да биде премиер, а попладне партиски лидер. Како премиер, тој не ги претставува само поддржувачите на Самоопределување, туку сите граѓани на Косово. Уште повеќе во посетите во странство или во дијалогот со други земји.
Впрочем, партизираноста на институциите е проблем во секоја држава во регионот. Министерот е министер само на партијата или партиите на власт, а не на сите граѓани. Премиерот исто така. Не може да се направи разлика меѓу партијата и државата, што е наследство во нашата комунистичка потсвест.
Од појавувањето на Самоопределување на јавната, а потоа и на политичката сцена на Косово, оваа партија отсекогаш имала поддржувачи и милитанти дури и надвор од границите на државата каде што била регистрирана. Курти често е виден како одржува состаноци и протести во региони населени со етнички Албанци во Северна Македонија или како поддржува политички движења во Албанија. Тој ги поддржа, па дури и учествуваше во протестите на етничките Албанци организирани во Северна Македонија пред 2016 година, од кои се родија две нови партии – БЕСА и Алијанса за Албанците (АзА). Самоопределување го поддржа и заедничкиот кандидат на овие партии за претседател на Северна Македонија во 2018 година, Блерим Река, кој потоа беше назначен за министер за евроинтеграции на Косово и неодамна косовски конзул во САД. Во 2020 година, директно учествувајќи во предизборната кампања, Самоопределување поддржа друга коалиција – онаа создадена помеѓу АзА и Алтернатива. Овие албански партии, исто така, го поддржаа Курти на изборите во Косово – или преку медиумите или директно преку организирање гласачи од Северна Македонија со косовски државјанство.
Меѓутоа, овие меѓупартиски односи меѓу Курти и албанските партии во Северна Македонија никогаш не биле проблем. Ваквите соработки се познати уште порано, меѓу ПДК и ААК со ДУИ и ДПА. Проблемот е мешањето во политиката на друга држава од страна на државни функционери, користејќи културна или политичка близина. Ова, меѓу другото, е регулирано и со Декларацијата на ОН за недозволивост на интервенција и мешање во внатрешните работи на државите, каде што точка 1 вели: „Ниту една држава или група на држави нема право да интервенира или да се меша во која било форма или за било каква цел во внатрешните и надворешните работи на другите држави“. Ова е основата врз која беа развиени меѓународните односи по Втората светска војна, кога беше воспоставен сегашниот светски поредок заснован на правила.
За Самоопределување беше легитимно и да формира партија со иста идеологија како во Косово. Случаите на транснационални партии се добро познати во светот, а особено во Европа, но врз основа на идеолошка, а не на етничка близина. Етничката припадност и религијата во современите држави се во сферата на приватниот живот на луѓето. Институционалниот живот ги познава само односите држава-државјанин (граѓанин што плаќа данок) и закони кои мора да ги гарантираат и заштитат сите права и особености.
Транснационалните партии се политички субјекти кои имаат членови и се натпреваруваат на парламентарни избори во повеќе од една земја. Партијата „Листа за Ципрас“ на предпоследните избори во Италија освои двајца пратеници, додека е основана со поддршка на грчката партија СИРИЗА на поранешниот премиер на Грција, Алексис Ципрас. Четири од ирските партии – Зелената партија, Шин Фејн, Луѓе пред профит и Лабуристичката партија – се партии кои се натпреваруваат и за Парламентот на Северна Ирска, како држава која е дел од Обединетото Кралство. На ниво на изборите за Парламентот на Европската Унија (ЕУ), има вкупно 11 европски политички партии организирани врз основа на вредностите што ги претставуваат и кои потекнуваат од идеолошкото профилирање на политичките групи во 27-те земји-членки на Унијата. Излезноста на последните парламентарни избори во ЕУ уште повеќе го поттикна формирањето на транснационални партии.
За време на зближувањето со албанските партии во Северна Македонија, Самоопределување и Курти не промовираа идеолошки вредности. Оваа соработка и координација е развиена исклучиво врз основа на етничките специфики. Затоа се очекуваше и да има и регионални и меѓународни реакции поради горчливите искуства што ги донесоа етничките проекти во историјата на Балканот. Српскиот диктатор Слободан Милошевиќ поттикна војни кои однесоа илјадници животи со цел да ги прошири границите на Србија до секој агол каде што живеат Србите. Актуелниот претседател Александар Вучиќ го има „српскиот свет“, што значи мешање во внатрешната политика на соседните земји преку политички инсталации во Црна Гора, Босна и Херцеговина и Косово. Како што Владимир Путин го има концептот на „руски свет“ – сите Руси во една држава.
Во односите меѓу современите држави, посетите можат да бидат официјални, деловни посети, посети на владина покана или приватни посети. Курти рече дека дошол во државна посета, но во протоколите на демократските држави вакви државни посети се вршат по покана од владата или по иницијатива на високиот гостин на другата држава. Владата на Скопје, како домаќин на ниво на посетата на Курти, соопшти дека има многу малку информации за оваа посета. Поканата од општините што ги посети би била нормална само доколку Курти беше градоначалник. Или поканите од сестринските партии би биле нормални само ако тој не беше премиер.
Дали посетата на Курти во петокот на Тетово и Чаир беше лошо дизајнирана? Несомнено да. Албанските опозициски партии овде веројатно добија обединувач, Самоопределување веројатно ја засили илузијата за доминација во албанската политичка географија, но Косово беше застапено лошо и недостоинствено.