Христијански конвертити во Косово, каде што огромното мнозинство од населението се муслимани, се надеваат на оживување на предисламското минато кое го сметаат за клуч за нивниот европски идентитет.
Од Ендрју Хигинс и Фатјона Мејдини
Католичкиот свештеник стоеше на олтарот во црквата на врвот од ридот за време на масовното крштевање, потопувајќи десетици глави во вода и трасирајќи крст со прстот на секое чело.
Потоа, тој се радуваше на враќањето на христијанската душа во земја каде што огромното мнозинство од луѓето се муслимани – како што беа и мажите, жените и децата што стоеја пред него.
Церемонијата беше една од многуте што се одржуваат во последните месеци во Косово, поранешна српска територија населена главно со етнички Албанци, која се прогласи за независна држава во 2008 година. Според пописот од минатата пролет, 93 проценти од населението се изјасниле како муслимани, а само 1,75 проценти како римокатолици.
Мал број етнички албански христијански активисти, сите конвертити од ислам, ги повикуваат своите етнички роднини да ја прифатат црквата како израз на нивниот идентитет. Тие го нарекуваат тоа „Движење за враќање“ – обид за оживување на предисламското минато кое го сметаат за сидро на местото на Косово во Европа и бариера против религиозниот екстремизам што доаѓа од Блискиот Исток.
Сè до османлиското освојување на денешно Косово и другите делови на Балканот во 14 век, со кое пристигна исламот, етничките Албанци главно беа католици. Под османлиска власт, која траеше до 1912 година, поголемиот дел од населението на Косово ја смени својата вера.
Со враќањето на тој процес, вели отец Фран Колај, свештеникот што ги спроведе крштевките во близина на селото Лапушник, етничките Албанци можат да го обноват својот изворен идентитет.
Етничките Албанци, кои ги следат своите корени до древниот народ наречен Илири, живеат главно во Албанија, земја на брегот на Јадранското Море. Но, тие исто така сочинуваат големо мнозинство од населението во соседно Косово и повеќе од една четвртина од населението во Северна Македонија.
Во црквата каде што се одржуваа крштевките, националистичките симболи се преплетуваат со религиозната иконографија. Двоглавиот орел, симболот на Албанија, ја украсува камбанаријата, а исто така и екранот зад олтарот.
„Време е да се вратиме на местото каде што припаѓаме – со Христос,“ изјави отец Колај во интервју.
Во многу муслимански земји, напуштањето на исламот може да донесе сериозни казни, понекогаш дури и смрт. Досега, церемониите на крштевање што се одржуваат во Косово не предизвикаа насилна опозиција, иако имаше неколку гневни осуди на интернет. (Сè уште не е познато колку конверзии се извршени досега.)
Сепак, историчарите, кои се согласуваат дека христијанството било присутно во Косово многу пред османлиското воведување на исламот, го доведуваат во прашање размислувањето зад ова движење.
„Од историска перспектива, она што го тврдат е точно,“ вели Дурим Абдулаху, историчар од Универзитетот во Приштина. Но, додава тој, „нивната логика значи дека сите ние би требало да станеме пагани“ затоа што луѓето што живееле на територијата на денешно Косово пред пристигнувањето на христијанството и подоцна исламот биле неверници.
Како и многу други косовци, Абдулаху верува дека Србија, која има претежно православно христијанско население, помогнала да се поттикне ова движење за враќање како начин за раздор во Косово. Додека Србија долго време е обвинувана за дестабилизација на Косово, нема докази дека го промовирала ова движење.
Археолошки наоди и националистички визии
Археолозите во 2022 година открија остатоци од шеста вековна римска црква во близина на Приштина, а во 2023 година пронајдоа мозаик со натпис што укажува дека раните Албанци, или барем луѓе поврзани со нив, биле христијани.
Сепак, Кристоф Годар, француски археолог кој работи на локацијата, изјави дека е погрешно да се наметнуваат современи концепти на нација и етничка припадност на древните народи. „Ова не е историја, туку современа политика,“ рече тој.
Трагите од далечното предисламско минато на Косово исто така преживеале во мал број семејства кои се држеле до римокатолицизмот и покрај ризикот од остракизам од своите муслимански соседи.
Марин Сопи, 67-годишен пензиониран учител по албански јазик, кој бил крстен пред 16 години, вели дека неговото семејство со генерации било „тајни католици“. Како дете, се сеќава, тој и неговото семејство го славеле Рамазан со муслимански пријатели, но тајно ја одбележувале Божиќ дома.
„Денот бевме муслимани, а ноќта христијани,“ вели тој. Откако јавно се изјаснил како христијанин, 36 членови од неговото пошироко семејство формално го напуштиле исламот.
Исламот и христијанството во Косово главно коегзистирале во мир — сè до 1990-тите, кога православни христијански војници и националистички паравоени групи од Србија почнаа да палат џамии и да ги протеруваат муслиманите од нивните домови.
Поддршка од дијаспората и загриженост за иднината
Странски христијански мисионери досега избегнувале директно вклучување во кампањата за конверзија во Косово. Но, некои етнички Албанци што живеат во Западна Европа ја поддржуваат иницијативата, гледајќи го враќањето кон католицизмот како најдобра надеж за Косово некогаш да стане дел од Европската унија, која е главно христијански клуб.
Арбер Гаши, етнички Албанец кој живее во Швајцарија, отпатувал во Косово за да присуствува на церемонијата на крштевање во црквата во Лапушник, која гледа на местото на значајна битка од 1998 година помеѓу српските сили и Ослободителната војска на Косово.
Тој и други активисти се загрижени дека финансирањето за изградба на џамии и други активности од Турција и земји од Блискиот Исток, како Катар и Саудиска Арабија, со нивните поконзервативни пристапи, го загрозува традиционално лежерниот облик на ислам во Косово. Сепак, најголемиот дел од овие средства се насочени кон економски развој, а не кон религиозни активности.
Центарот на Приштина, главниот град на Косово, има статуа во чест на Мајка Тереза, католичката калуѓерка и добитник на Нобеловата награда за мир со албанско потекло, а градот доминира со голема римокатоличка катедрала изградена по војната со Србија. Но, во близина, Турција моментално финансира изградба на огромна нова џамија што ќе биде уште поголема.
Напнатости помеѓу религиите и идентитетот
Гаши изрази стравување дека исламскиот екстремизам, кој се појави во првата, хаотична деценија од независноста на Косово, би можел да се врати. Косово, според некои проценки, обезбедило повеќе регрути за Исламската држава во Сирија отколку која било друга европска земја.
Од друга страна, Гаши смета дека христијанството може да отвори пат за Косово кон Европа.
„За да бидеш вистински Албанец, треба да бидеш христијанин,“ изјави тој.
Овој став е широко оспоруван, вклучително и од премиерот на Косово, Албин Курти, кој изјави дека религијата никогаш не била од примарна важност за албанскиот идентитет.
„За нас, религиите доаѓаа и си одеа, но ние сè уште сме тука,“ рече Курти. „За Албанците, религијата никогаш не била на прво место.“
Настојувањето против исламот започна со состанок во октомври 2023 година во Дечани, бастион на националистичките чувства близу границата на Косово со Албанија. Собирот, на кој присуствуваа националистички интелектуалци и поранешни борци на Ослободителната војска на Косово, дискутираше за начини за промовирање на „албанството“ и одлучи дека христијанството би помогнало во оваа цел.
Учесниците изјавија: „Ние повеќе не сме муслимани од денес,“ прифаќајќи го слоганот: „Да бидеме само Албанци.“
Состанокот доведе до формирање на движењето што првично се нарекуваше Движење за напуштање на исламската вера, име што предизвика контроверзии и кое подоцна беше заменето со „Движење за враќање“.
Од својата канцеларија во Приштина, украсена со модел на Мека, косовскиот главен муфтија, Наим Тернава, со загриженост го следи развојот на движењето за враќање. Според него, повиците за конверзија кон христијанството ја нарушуваат верската хармонија и се користат од „странски агенти за ширење омраза кон исламот“.
„Нашата мисија е да ги задржиме луѓето во нашата религија,“ рече муфтијата. „Им велам на луѓето да останат во исламот.“
И покрај загриженоста, движењето за враќање продолжува да привлекува внимание, делумно поради симболизмот што го претставува. За некои, тоа е повик за враќање на наводниот „оригинален“ албански идентитет, додека за други, тоа е загрижувачки знак за поделеност во мултикултурното општество на Косово.
Иако бројот на нови конверзии е мал, дебатата околу религијата, националниот идентитет и европската интеграција продолжува да биде централна тема во Косово, земја која сè уште се бори со наследството од конфликтите и сопствената улога на европската сцена.
Извор: Њујорк Тајмс