Лидерите на Европската унија се собраа на специјален состанок на Европскиот совет во четвртокот, потврдувајќи ја својата непоколеблива поддршка за Украина и најавувајќи смели нови чекори за зајакнување на одбранбените капацитети на континентот. Во средба обележана со силно чувство на итност, 27-члениот блок истакна дека Европа мора да стане поавтономна во воените прашања, додека продолжува да стои покрај Киев во борбата против руската агресија.
„Одлучно се движиме кон посилна и посуверена европска одбрана,“ изјави претседателот на Европскиот совет, Антонио Кошта, на прес-конференција по состанокот.
Обединет фронт за Украина—со едно исклучок
Со украинскиот претседател Володимир Зеленски кој се приклучи на дискусиите на почетокот од сесијата, лидерите на ЕУ ја потврдија својата посветеност на финансиската и воената поддршка за Украина. Досега, ЕУ има обезбедено 135,4 милијарди евра помош, од кои 49,2 милијарди се наменети за воена поддршка. Во 2025 година, блокот планира да придонесе дополнителни 30,6 милијарди евра преку комбинација на директни средства од ЕУ и заем од Г7, финансиран од замрзнати руски средства.
И покрај речиси едногласната поддршка, Унгарија повторно се издвои. Додека 26 од 27 лидери на ЕУ ги поддржаа заклучоците на Советот за Украина, унгарскиот премиер Виктор Орбан остана воздржан, избегнувајќи да поддржи мерки што би можеле дополнително да ги заострат тензиите со Москва.
Освен финансиската помош, лидерите на ЕУ нагласија дека секој мировен договор мора да се заснова на основни принципи, вклучувајќи го и целосниот суверенитет на Украина и вклученоста на Европа во обликувањето на каков било договор. „Не може да има преговори за Украина без Украина,“ потенцираа лидерите во заедничката изјава.
Зајакнување на одбранбените капацитети: Европа бара автономија
Надвор од Украина, самитот беше доминиран од едно пошироко прашање: како Европа може да ги подобри своите воени капацитети во ера на сè поголема геополитичка неизвесност? Долгогодишната зависност на ЕУ од САД и НАТО за безбедност станува сè пооспорувана, особено во контекст на неизвесните идни ангажмани на Вашингтон во Европа.
За да ги зајакне своите одбранбени способности, ЕУ размислува за неколку клучни мерки, вклучувајќи:
Флексибилност во одбранбеното финансирање: Европската комисија планира да предложи олабавување на фискалните правила на Пактот за стабилност и раст за да им овозможи на земјите-членки да ги зголемат инвестициите во одбраната.
150 милијарди евра воени заеми: Нов предлог за ниско каматни заеми за воени проекти е во подготовка, што укажува на амбицијата на ЕУ значително да го зголеми одбранбениот буџет.
Јакнење на европската одбранбена индустрија: Лидерите повикаа на заеднички набавки за подобро координирање на воените аквизиции и создавање поавтономен одбранбен сектор.
Главните приоритети вклучуваат воздушна и ракетна одбрана, складирање на муниција, беспилотни летала и воена мобилност—области во кои Европа значително заостанува зад глобалните конкуренти.
Рамнотежа меѓу автономијата и обврските кон НАТО
И покрај притисокот за поголеми воени способности, лидерите на ЕУ повторно потврдија дека НАТО останува темел на европската безбедност. Со критичен НАТО самит закажан за јуни, официјалните претставници на ЕУ настојуваат нивните нови одбранбени амбиции да бидат комплементарни, а не конкурентни на трансатлантската алијанса.
Главна тема на дискусија беше како да се координираат европските напори со пошироката стратегија на НАТО, особено во контекст на тековната руска закана. Советот исто така повика на зајакнување на безбедносните партнерства со држави надвор од ЕУ, што ја одразува растечката свест дека Европа мора да соработува со истомисленички земји надвор од својот блок.
Дополнителен проблем што ја потенцираше европската ранливост беше спорот за транзитот на гас низ Украина. Словачка изрази загриженост за економските импликации од можни прекини, што доведе до повик од страна на лидерите на ЕУ кон Европската комисија, Словачка и Украина за изнаоѓање одржливо решение. Додека воената помош за Украина останува главен приоритет, некои источноевропски земји продолжуваат да се соочуваат со економските последици од војната.
Клучен момент за европската безбедност
Овој специјален самит на Европскиот совет ја нагласи клучната трансформација во политиката на ЕУ: Европа повеќе не смета само на надворешните партнери за својата безбедност. Поттикот за посуверена и покомпетентна европска одбрана веќе не е само реторика, туку план со конкретни финансиски и стратешки обврски.
Додека војната во Украина продолжува, наредните месеци ќе бидат тест дали Европа може овие амбициозни планови да ги претвори во реална воена подготвеност—пред геополитичките реалности да ја принудат на тоа.