Доналд Туск треба да ги убеди европските лидери да дејствуваат за да го одвратат Владимир Путин од натамошна агресија
Пишува: Сајмон Тисдал / Гардијан
Неодамнешните панични разговори за третата светска војна изгледаат малку претерано. Сепак, специфичната закана од агресивниот, ревизионистички режим на Русија за источна Европа е реална и расте. Како и во минатото, Полска е на првата линија на битката за Украина која лесно може да се прошири. Во борбата за зајакнување на одбраната, Обединетото Кралство и европските држави на НАТО мора да одлучат: дали е ова 1920 или 1939 година?
Како што знаат сите Полјаци, битката кај Варшава, овој август, пред 104 години, заврши со познатата победа на маршалот Јозеф Пилсудски над освојувачката Црвена армија, која ја обезбеди независноста на нивната земја. Тие го нарекоа „Чудото на Висла“, по реката што ги поврзува главните градови во Полска. Владимир Ленин жалеше за „огромниот пораз“ на болшевичките револуционерни амбиции во Европа.
Септември 1939 година е запаметен поради спротивни причини. Друго тоталитарно чудовиште, нацистичка Германија, зачукуваше на вратата. Полјаците веруваа дека Франција и Британија ќе дојдат на помош доколку бидат нападнати. Но, кога Хитлер изврши инвазија, ефективниот воен одговор на сојузниците не успеа да се материјализира. Полска падна под фашизам. Следуваа неискажливи ужаси. Полска се потсетува на оваа дводелна историја, дури и ако многумина во Европа не го прават тоа, и ги научија лекциите. Таа ги удвои своите вооружени сили во изминатата деценија. Најголемата европска копнена армија на НАТО ќе биде опремена со најновите борбени тенкови и ракети од САД. И од руската инвазија пред две години овој месец, Полска енергично ја поддржува Украина.
Основната стратегија на Варшава е двојна: да се убеди Владимир Путин, рускиот граблив претседател, дека понатамошната агресија долж источното крило на НАТО, вклучително и против Финска, Естонија, Летонија и Литванија, нема да напредува; и да ги убеди западноевропските партнери дека и тие мора итно да ја подобрат својата игра.
Доколку биде неуспешна во овие цели, ќе биде загрозена импресивната афирмација на Полска за сигурна нација во периодот по студената војна и економското „чудо“ што го доживеа по пристапувањето во НАТО во 1999 година и во ЕУ во 2004 година. Предизвикот со кој се соочува полскиот народ е потенцијално егзистенцијален. Стравот е од 1939 година е повторно присутен. Идејата Полска да го преземе водството во Европа е непозната, иако тоа беше норма во 16-тиот и 17-тиот век. Полската енергија и идеи, иако честопати се погрешно насочени под нејзината претходна тврдодесничарска влада, ги срамат слабите политичари во Берлин, Париз и Лондон. Во посета на Киев минатиот месец, Доналд Туск, неговиот новоизбран премиер, издаде храбар собирен крик. „Тука, во Украина, се води светскиот фронт меѓу доброто и злото“, рече тој.
Додека Туск, поранешен претседател на Советот на ЕУ, ги обновува мостовите кон Брисел динамирани од евроскептичните претходници, Европа ја добива пораката. На состаноците минатата недела тој и лидерите на Франција и Германија го оживеаја таканаречениот Вајмарски триаголник, платформа за политичка, одбранбена и безбедносна соработка со паневропски апликации.
„Нема причина зошто да бидеме толку јасно воено послаби од Русија… Зголемувањето на производството на [оружје] и интензивирањето на нашата соработка се апсолутно неоспорни приоритети“, рече Туск. ЕУ треба да стане „воена сила“ сама по себе, инсистираше тој. Значајно е тоа што Варшава повеќе не ги отфрла француските идеи за европската стратешка автономија која претходно се сметаше за штетна за НАТО.
Полскиот стремеж за единство и поголема интеграција доаѓа во време на продлабочување на загриженоста меѓу европските членки на НАТО за американското раздружување, доколку Доналд Трамп биде реизбран за претседател. Трамп често ги оспорува НАТО и ЕУ. Тој се заканува дека ќе ја „охрабри“ Русија да ги нападне земјите-членки што тој не ги одобрува. Тој е слонот во собата на Минхенската безбедносна конференција овој викенд.
Трансатлантските обврски на Вашингтон засега остануваат непроменети. Полска ќе биде ко-домаќин на вежбата на НАТО оваа пролет, непоколеблив бранител 2024 година – најголема од распадот на Советскиот Сојуз. Околу 90.000 војници ќе вежбаат американско засилување на источното крило на НАТО во хипотетички случај на руски напад. Проактивниот ангажман на Полска, исто така, помага да се префрли центарот на гравитација на европската безбедност кон исток, како што е илустрирано со минатонеделните посети на Полска и Бугарија на Дејвид Камерон, секретарот за надворешни работи на ОК. Но, Брегзит сериозно го ослабе британското влијание врз претстојните избори на Европа.
Спротивно на тоа, гласовите на блиските соседи на Полска се повеќе се слушаат. Естонија предизвика возбуда со предвидувањето на конфликтот Русија-Нато „во следните 10 години“ со центар на балтичките републики и Финска. Новоизбраниот претседател, Александар Стуб, е и буден и претпазлив во однос на Русија.
Дали Европа ќе ги послуша овие историски звучни предупредувања од источната граница? Структурните тензии меѓу НАТО и концептот на ЕУ да работи паралелно како посебен, целосно воен сојуз не се решени. Проширената европска безбедносна самодоверба е пожелна и неостварлива. Сепак, благодарение на Путин и Трамп, ужасните близнаци, трошоците за одбрана ширум ЕУ брзо растат. Јенс Столтенберг, генералниот секретар на НАТО, рече дека 18 од 31 држава на НАТО ќе потрошат 2 отсто или повеќе од БДП за одбрана оваа година, што е шесткратно зголемување во однос на 2014 година кога Русија незаконски го анектираше Крим. Трошоците на Полска се приближно 4%.
Политичкото лидерство, повеќе од ресурсите, па дури и Трамп, е ахиловата пета на Европа. Француско-германскиот „мотор“ на ЕУ работи погрешно. Непопуларната германска коалиција, предводена од Олаф Шолц, се соочува со бунт на цврстата десница додека се наближуваат федералните избори следната година. Во Франција, позицијата на претседателот Емануел Макрон е многу намалена. Британија е згрозена. И времето истекува. Европа може да има помалку од една година за „да се склопи“, како што рече еден полски функционер. Трамп во Белата куќа од јануари 2025 година би можел да и зададе смртоносен нож во грб од 21-от век на Украина, да го разбие трансатлантскиот сојуз и да му обезбеди на својот пријател Путин епска, историска одмазда за советската експлозија во 1991 година, за која ја обвинува западот.
За да преживее вакво сценарио, Европа може да бара свое политичко „чудо на Висла“ – овој пат на Спре, Сена, Тибар и Темза. И кој знае? Можеби Полјакот Туск, откако херојски ги уби змејовите на реакцијата дома, ќе се појави како новиот Пилсудски во Европа.