Пишува: Арон Соломон
Кога бев дете, мајка ми се обиде да ме казни со домашен притвор од три недели затоа што се вратив доцна. Мислејќи дека сум паметен, ја прашав: „Ти и која армија ќе го спроведете ова?“ Таа ми одговори така што ја утрои казната, учејќи ме на важна лекција: таа беше (во овој случај источна европска) армијата во прашање. Научив дека пркосењето на авторитетот не е само за тоа да се извлечеш во моментот – туку за тоа дали личноста од другата страна ја има моќта, волјата и средствата (вклучувајќи ја и финансиската моќ) за да ги наметне своите правила.
Но, ако мајка ѝ даде домашен притвор на своето дете за три недели, а нема реален начин да го спроведе тоа, продолжувањето на казната на девет недели не ја прави поиздржлива. Ако казната не е поткрепена со вистинска контрола, нејзиното времетраење е повеќе изјава отколку вистинско средство за одвраќање.
Брзо напред до денес, и не можам а да не видам морничави паралели помеѓу моето детско пркосење и актуелната уставна криза што се подготвува во САД. Само што овој пат не станува збор за полициски час и тврдоглави деца – туку за самото владеење на правото. Претседателот Доналд Трамп игра уставна игра на „чикан“ со судовите, а на крајот од оваа конфронтација, целосно очекувам да се обрати до Врховниот суд и да праша, право од неговиот телепромптер: „Ти и која армија ќе го спроведете ова?“
Трамп со години ги тестира границите на законот, туркајќи ги ограничувањата на начини на кои ниту еден модерен претседател не се осмелил. Од игнорирање на конгресни повици до одбивање да го признае поразот на изборите во 2020 година, тој ги третираше законските ограничувања како обични сугестии, а не како спроведливи мандати. И сега, додека се соочува со серија кривични и граѓански постапки, се поставува крајното прашање: што ќе се случи ако едноставно одбие да ги почитува пресудите против него?
Американскиот правен систем е дизајниран со претпоставката дека оние што се предмет на неговите пресуди, во најголем дел, ќе ги почитуваат. Судовите издаваат наредби, а луѓето – особено високи функционери – се очекува да ги следат. Но, што се случува кога некој како Трамп, кој ја командува лојалноста на милиони и има огромно влијание врз големи делови од владата, одбива да ги почитува тие правила? Брзо се приближуваме до моментот кога можеби ќе дознаеме.
Оваа криза веќе не е само за Трамп. Потпретседателот Џеј Ди Ванс, Илон Маск и други во администрацијата на Трамп отворено го оспоруваат вековното овластување на судската власт во државата, навестувајќи можна уставна дестабилизација. Не станува само збор за тоа што новата администрација игнорираше низа федерални закони и предизвика бран правни спорови. Проблемот е што некои од најблиските советници на Трамп доведоа во прашање дали тие пресуди воопшто треба да се почитуваат.
Веќе има знаци дека некои судски одлуки се игнорираат. Во понеделникот, федерален судија во Роуд Ајленд утврди дека администрацијата го прекршила „јасниот текст“ на неговата претходна одлука за одмрзнување милијарди долари во федерална помош. Судот нареди финансирањето повторно да се врати во програми за животна средина, здравство и други сфери што беа прекинати. Овој вид на отворен пркос кон судската власт не е само загрижувачки – тој е директен напад врз фундаменталниот принцип дека владеењето на правото важи за сите.
Личните правни проблеми на Трамп ја откриваат неговата поширока стратегија. Тој е обвинет повеќепати за сериозни дела, вклучувајќи мешање во избори и неправилно ракување со доверливи документи. На секој чекор, тој се обидува да го одложи, попречи и дискредитира судскиот процес. Со други зборови, неговиот план е да го натера правниот систем да се покори на неговата волја преку чиста сила на пркос. А ако тоа не успее, ќе ги турне судовите во егзистенцијална криза со тоа што ќе ги предизвика да ја спроведат пресудата против него.
Прашањето за спроведувањето станува клучно. Да претпоставиме дека судот одлучува дека Трамп мора да биде приведен за непочитување на судот или дека мора да плати огромна казна. Што ќе се случи ако одбие? Дали Министерството за правда – кое Трамп веќе се обиде да го стави под своја контрола – ќе испрати федерални агенти да го уапсат? Што ако локалните власти одбијат да соработуваат? Што ако неговите поддржувачи масовно се мобилизираат, создавајќи ситуација во која секој обид за спроведување на пресудата носи ризик од насилни немири? Ова веќе не се хипотетички сценарија. Видовме на 6 јануари 2021 година што се случува кога Трамп ги повикува своите поддржувачи да дејствуваат против она што го нарекува неправеден правен процес. Би било неразумно да претпоставиме дека нема да го стори повторно.
Така паѓаат демократиите – не во еден драматичен момент, туку преку серија пресметани предизвици кон владеењето на правото, секој тестирајќи дали институциите имаат моќ да ја спроведат својата власт.
Врховниот суд, колку и да е моќен, нема своја армија. Тој се потпира на извршната власт за да ги спроведе своите одлуки. Ако Трамп одбие да почитува пресуда на Врховниот суд, товарот ќе падне врз оние што се на власт за да го спроведат законот. И токму тука започнува вистинскиот тест. /Newsweek