Климатските промени ќе поттикнат борба – а можеби и војни – за земја и ресурси
Пишува: Мајкл Албетус
Авторот е професор по политички науки на Универзитетот во Чикаго и автор на „Земјена моќ: Кој ја има, кој не ја има и како тоа ја одредува судбината на општествата“.
Од средината на дваесеттиот век, динамиката на моќта и системот на сојузи што го сочинуваа повоениот глобален поредок претставуваа силна пречка за кампањите за освојување и присвојување на територии—инаку трајна карактеристика на човечката историја. Но, наместо да означи дефинитивен пресврт од агресијата на минатото, оваа ера на релативна воздржаност сега изгледа како само кратко отстапување од историскиот модел. Од инвазијата на Русија врз Украина до отворениот интерес на американскиот претседател Доналд Трамп за стекнување на Гренланд, меѓународните освојувања на земјиште повторно се на дневен ред. Заканите од територијални освојувања повторно стануваат централен дел од геополитиката, поттикнати од новата фаза на натпревар меѓу големите сили, зголемените демографски притисоци, технолошките промени и, можеби најкритично, промената на климата.
Случајот со Гренланд е пример за тоа како климатските промени може да предизвикаат глобална борба за земјиште. Трамп првпат ја покрена можноста САД да ја инкорпорираат данската територија на прагот на својата инаугурација, а во следните недели ја повтори таа желба и одби да ја исклучи можноста за употреба на сила за да ја реализира. Данска не сака да го продаде Гренланд, а територијата со претежно домородно население е скептична кон надворешните сили—наследство од бруталната историја на островот под данска власт. Но, тоа не ги обесхрабри Трамповите напори или закани. Неговиот интерес за оваа територија произлегува, барем наводно, од нејзината стратешка позиција како тампон помеѓу САД и неговите големи геополитички ривали. „Се работи за слободата на светот“, изјави Трамп во јануари. Но, со загревањето на планетата, повлекувањето на ледниците и разредувањето на морскиот мраз ќе направат Гренланд да стане важен од други причини, бидејќи неговите огромни, некогаш негостопримливи територии ќе станат привлечни за странските сили.
Обидот на Вашингтон за Гренланд е само почетното поглавје на новата глобална конкуренција за територии. Земјиштето има многу вредности—пристап до ресурси, хуманата населивост, земјоделската продуктивност и близината до трговските рути. Со децении, државите главно играа со картите што им беа доделени. Но сега, климатските промени ја прераспределуваат играта. Додека големите сили се обидуваат да се позиционираат за успех во потопол свет, многу од нив ќе побрзаат да осигураат пристап до клучни територии и ресурси—најавувајќи ера во која отворените освојувања на земјиште ќе станат честа појава.
ПОБЕДНИЦИ И ГУБИТНИЦИ
Она што денес изгледа дрско и бизарно може да стане вообичаено во наредните децении додека носителите на одлуки се соочуваат со последиците од загревањето на планетата. За голема сила што сака да си обезбеди успех во иднина под влијание на климатските промени, Гренланд е голем трофеј. Огромниот остров веројатно ќе стане клучна станица за новите северни поморски патишта што ќе се отворат со топењето на Арктичкиот мраз. Иако мразот досега ја ограничуваше експлоатацијата на минералните ресурси во Гренланд, научниците веруваат дека островот може да содржи значителни количини железна руда, олово, злато, ретки земни елементи, ураниум, нафта и други вредни ресурси, вклучувајќи ги минералите потребни за транзицијата кон чиста енергија.
Како што климата се загрева, луѓето ќе бидат принудени да бегаат од места што стануваат ненаселиви поради покачувањето на нивото на морето, неподносливата топлина и екстремните временски услови—и до тој момент, Гренланд ќе биде многу попријатен за човечко живеење отколку што е сега. Острите зими ќе омекнат, а летата значително ќе се затоплат. Последниве години забележани се највисоките просечни температури во Гренланд во последните 1.000 години, околу 1,5 степени Целзиусови над просекот од дваесеттиот век. Дополнителното зголемување на температурата ќе овозможи развој на нова вегетација, па дури и земјоделство. Климатските проекции покажуваат дека до 2100 година области што денес се покриени со ниска тундра може да бидат заменети со шуми.
Климатските промени ќе создадат нерешливи проблеми за некои земји и ќе отворат нови можности за други, поттикнувајќи трка за територии. Промените во продуктивноста и населеноста предизвикани од глобалното затоплување ќе создадат нови економски и миграциски траектории. На пример, емиграцијата од Северна Африка, Сахел и Блискиот Исток ќе се зголеми бидејќи температурите растат, а земјоделската продуктивност опаѓа. Луѓето исто така ќе почнат да се повлекуваат од ниските и поплавливи крајбрежни области, како што се делтата на Ганг во Бангладеш и делови од крајбрежна Флорида.
БОРБА ЗА ЗЕМЈИШТЕ
Соочени со сериозни климатски, економски и демографски предизвици, државите ќе се обидат да осигураат што повеќе предности. Борбата за Гренланд е само почеток. Постојат десетици територии ширум светот со сличен профил—ретко населени, веројатно попогодни за живот во наредните децении или богати со вредни ресурси и со слаба или нејасна сувереност. Антарктикот е уште една потенцијална конфликтна зона. Додека климатските промени овозможуваат ископување на ресурси, контролирање на новите поморски рути и изградба на стратешки воени објекти, антарктичката соработка може целосно да се распадне.
ИДНИТЕ КОНФЛИКТИ
Климатските промени ќе ги обликуваат односите меѓу државите на сложени начини во наредните децении, но општите трендови се веќе јасни. Како што глобалното затоплување продолжува да ги менува природните граници и ресурсите, ќе се засилат напорите на големите сили да освојуваат нови територии. Доколку меѓународниот систем не најде начин да ја спречи оваа нова трка за земјиште, светот може да влезе во нова ера на територијални конфликти. / Извор: Форбес