И покрај краткорочната стабилност, ризикот од воена криза се зголемува
Пишува: Тонг Жао
виш соработник во Фондацијата Карнеги за меѓународен мир
Во 2021 година, на првата тензична средба меѓу високи кинески дипломати и претставници на администрацијата на Бајден, највисокиот дипломат на Пекинг, Јанг Џиечи, изјави дека САД веќе не можат да „разговараат со Кина од позиција на сила“. Таа изјава, која изгледа ги вознемири американскиот државен секретар Ентони Блинкен и советникот за национална безбедност Џејк Саливан, се покажа како клучна за разбирање на кинеската стратегиска перспектива. Во изминатите четири години, Пекинг дејствуваше со претпоставка дека е во тек длабока промена на рамнотежата на моќта меѓу двете земји. Кинеските стратези сметаат дека децениската „стратегиска слабост“ на нивната земја во конкуренцијата со САД е при крај, поттикната од постојани напредоци во индустриските, технолошките и воените капацитети, како и зголеменото меѓународно влијание. Овој напредок донесе нешто што Пекинг го нарекува „стратегиско статус кво“ со САД, каде двете држави сега располагаат со споредлива моќ.
Реизборот на американскиот претседател Доналд Трамп малку го наруши оптимизмот на Пекинг дека може да се справи со тековните закани од САД, да обезбеди долгорочна рамнотежа и да се натпреварува за глобална доминација. Дополнително, раните потези на Трамп во неговиот втор мандат ја зајакнаа увереноста на Пекинг дека САД го забрзуваат сопствениот пад, носејќи ја новата ера на рамноправност уште поблиску. Впечатокот дека Кина веројатно не се соочува со егзистенцијална закана од страна на САД делува стабилизирачки врз политиката во Пекинг, кој одговори со трпение на ескалацијата на трговските тензии од страна на Трамп во април, очекувајќи дека тој на крај ќе ги намали тарифите за да постигне договор.
Но, и покрај нискиот непосреден ризик од конфликт меѓу САД и Кина, сегашниот статус кво можеби нема да биде одржлив. Во наредните четири години, ризикот од воена криза веројатно ќе се зголеми бидејќи двете земји сè повеќе ќе ја тестираат решителноста една на друга. До крајот на актуелниот мандат на Трамп, Кина ќе има доволно време да го преиспита внатрешниот политички амбиент во САД, американската посветеност кон Тајван, зависноста на глобалната економија од полупроводничката индустрија на островот, како и насоката на кинескиот економски развој и воена модернизација. Ризикот од американско-кинеска воена криза може нагло да се зголеми доколку Пекинг ја намали разликата во способности со Вашингтон, забележи меѓународна рамнодушност кон статусот на Тајван, стане фрустриран од невоените напори за обединување на островот со Кина и очекува повеќе про-тајванско раководство во Вашингтон и Тајпеј. Она што денес изгледа како стратегиско рамнотежје може брзо да се претвори во нешто многу поопасно — за двете земји.
ПОБЕДИ ГО ИГРАЧОТ
Пекинг е подготвен трпеливо да чека додека Трамп еднострано ја ослабува позицијата на САД во светот. И покрај агресивните царини на администрацијата на Трамп кон Кина, многу кинески стратези ги минимизираат често изразените меѓународни грижи дека трговската војна го зголемува ризикот од воен конфликт. Во нивните очи, засилените трговски тензии се само првата фаза од препознатливата тактика на преговарање на Трамп: силен притисок, потоа повлекување и постигнување договор. Се чини дека Кина е задоволна да го остави Трамп да ја следи својата стратегија, очекувајќи дека таа ќе пропадне додека САД се соочуваат со сериозни економски и дипломатски последици.
Пекинг покажува слично мала подготвеност да иницира воен конфликт на краток рок, дури и за прашања од суштински национален интерес како Тајван. Сепак, ова воздржување е поткрепено со воено јакнење – како на конвенционалните, така и на нуклеарните сили – што кинеските власти го сметаат за клучно за менување на рамнотежата на моќ со САД. Опседнатоста на Трамп со тоа „да ги држи сите адути“ во меѓународните спорови само ја засилува увереноста на Пекинг дека тврдата моќ доминира. А Пекинг верува дека се наоѓа во позиција да добие предност.
И покрај изразениот интерес на Трамп за преговори за контрола на вооружувањето со Кина и Русија, официјални лица во Пекинг ја гледаат непредвидливата и некоординирана одлуконосна политика на Белата куќа како пречка за било каков голем договор. Тие се помалку склонети кон соработка во безбедносната сфера и наместо тоа го приоретизираат развојот на сопствените воени капацитети. Додека глобалниот авторитет на САД брзо бледнее, се намалува и меѓународниот притисок врз Кина да се приклучи на преговори за контрола на вооружувањето. Дополнително, Пекинг гледа дека американската одбранбена индустрија е во застој, попречена од сè подезорганизирано управување. Позиционирањето на Трамп – вклучувајќи ја неговата заложба за одржување на најмоќната армија и предлогот за изградба на ракетен одбранбен систем „Златна купола“ – повеќе не го вознемирува Пекинг како порано. Додека САД ги насочуваат ресурсите кон неостварливи проекти за заштита на татковината од релативно евтините нападни капацитети на Кина, Пекинг ефективно ги растегнува американските ресурси со минимални сопствени трошоци.
Военото јакнење на Кина и нејзината проценка за стагнацијата на САД, исто така, го охрабруваат Пекинг да дејствува поодлучно во обликувањето на однесувањето на помалите земји во регионот. Додека капацитетот и кредибилитетот на Вашингтон се еродираат, Кина отворено се обраќа до сојузници на САД како Австралија, Јапонија и Јужна Кореја, додека повлекува поцврсти црвени линии околу своите клучни интереси. Нејзиното наизглед контрадикторно зголемување на економскиот и дипломатски ангажман и демонстрацијата на воена моќ – евидентна во високо профилираните вежби близу Австралија и Јапонија во февруари – според Пекинг се дејства што му прилегаат на голема сила, каква што верува дека е станата.
ИГРА ЗА ПРЕВОЈОТ
Меѓу најважните интереси на Кина се наоѓа Тајван. И покрај зголемените политички и воени тензии низ Тајванскиот Теснец откако претседателот на Тајван, Лај Чинг-те, стапи на функција во 2024 година, Февруарската Конференција за работа со Тајван и двата мартовски собири на Комунистичката партија на Кина („Двете сесии“) открија повеќе континуитет отколку промена во краткорочната стратегија на Пекинг кон Тајван, која комбинира трпение со методично, систематско проширување на контролата врз меѓусебните односи. Ова укажува дека нема значително зголемување на заканата од напад на краток рок.
Иако последните состаноци на Комунистичката партија не навестуваат дека е неизбежен воен потег кон островот, ризикот од конфликт на среден рок расте. Во последниве години, стратегијата на Пекинг еволуираше од спречување на тајванската независност кон активна потрага по обединување, кулминирајќи со планот на КПК од 2021 година „Севкупна стратегија за решавање на прашањето за Тајван во новата ера“. Деталите се ограничени, но новиот пристап изгледа дека се фокусира на засилување на кинеското влијание во тајванското општество, поттикнувајќи ги Тајванците да го доживеат обединувањето како најмалку лошата опција. Според тајванските власти, Пекинг соработува со тајвански граѓански организации, политички партии и влијателни личности за да ги поткопа наративите на Тајпеј, издава кинески лични карти на тајвански граѓани, па дури и обезбедува изјави за лојалност од офицери на тајванската армија. Кина овие мерки ги смета за легитимни, додека контрамерките на Тајван – како што е 17-точкениот план на Лај за борба против инфилтрацијата – во очите на Пекинг се чин на пронезависна непослушност, што бара засилени воздушни и поморски упади и поголеми, поагресивни воени вежби. Пекинг, кој во голема мера ја игнорира администрацијата на Лај, има слаби надежи дека проруско-кинески кандидат ќе победи на претседателските избори во Тајван во 2028 година – што ја зголемува веројатноста за ескалација со Тајпеј. На крајот, дури и немилитарните мерки за обединување што Пекинг ги смета за мирни, носат ризик од воена ескалација во отворен конфликт – со можност за вклучување на САД.
Недостигот на јасни приоритети во надворешната политика на Трамп го засилува овој ризик. Неговата неволност да се вклучи во конфликти со големи сили, незаинтересираноста за одбрана на други демократии и несигурната посветеност на Тајван се забележуваат кај кинеските власти. Многумина во Пекинг се сомневаат дека, ако има американски претседател кој тивко би толерирал присилно преземање на Тајван од страна на Кина, тоа би бил Трамп. Воените вежби на Кина во Тајванскиот Теснец на почетокот од април делумно беа тест на неговата решеност. Вербалните осуди на администрацијата на Трамп не оставија впечаток во Пекинг – кинеските аналитичари истакнаа дека реакцијата на САД беше релативно слаба.
И другите ограничувачки фактори брзо слабеат. Додека САД отворено ги притискаат и сојузниците и противниците, помалите држави во регионот и пошироко се соочуваат со нови дилеми. Тие имаат сè помалку причини да ја провоцираат Кина, особено додека таа се позиционира како релативно попредвидлива и помалку дестабилизирачка глобална сила, која постојано го надминува САД во економски и воен раст. Како што западниот блок предводен од САД се распаѓа, меѓународната волја и капацитет да се врши притисок врз Кина за воздржаност кон Тајван можат да се намалат во еден повеќеполарен свет.
ЗАФАТ НА ПУБЛИКАТА?
Администрацијата на Трамп, од своја страна, го засилува американското воено одвраќање против Кина во услови на растечка загриженост за агресивните дејства на Пекинг во Азија. Но внатрешните поделби го попречуваат тој напор. Непредвидливи и дестабилизирачки промени во Пентагон и пошироката бирократија, поттикнати од лојалисти на администрацијата кои сакаат да ја спроведат агендата на претседателот, го навеле Пекинг да се сомнева во способноста на САД да ги зајакне своите воени капацитети. Високите претставници во Пентагон не се целосно усогласени околу важноста на Тајван за американската стратегија. Политичкиот шеф на Пентагон, Елбриџ Колби, на пример, изјави дека „Американците можат да преживеат и без Тајван“ и наместо тоа се залага да се спречи пошироката доминација на Кина во регионот. Самата колеблива посветеност на Трамп на Тајван дополнително го ризикува обезвреднувањето на секоја воена подготовка. Неговото неодамнешно разрешување на високи службеници на Советот за национална безбедност кои недоволно ја поддржуваат надворешната политика „Америка на прво место“ беше сигнал до истомислениците во администрацијата.
Во меѓувреме, ескалацијата на тензии предизвикана од трговската војна ја засили националната кохезија во Кина. Дури и најлиберално ориентираните кинески стратези, кои претходно беа помалку критични кон американската политика, сега ја нарекуваат Вашингтон агресор и повикуваат на посилни мерки за спротивставување на американскиот економски и дипломатски притисок. За многумина, предвидувањето на кинескиот претседател Си Џинпинг за „големи промени невидени во еден век“ изгледа пророчки. Но овој растечки внатрешен консензус го прави Пекинг сè помалку склони кон критичко саморефлектирање што е неопходно за рационално оценување на сопственото стратешко планирање – и сè посклони кон засилување на военото јакнење и потрагата по обединување.
Слично, барањето на Трамп за лојалност и неговата широка употреба на извршната власт за спроведување усогласеност и едноумност низ владата ја поткопаа способноста на администрацијата за самопроценка. А без дисидентски гласови во администрацијата, САД не можат ефикасно да планираат и развијат воено одвраќање ниту одговорно да управуваат со идни воени кризи.
На крајот, токму овие внатрешни динамики – повеќе отколку долгогодишните трговски и надворешнополитички спорови – претставуваат најголемата закана да се претвори стратегиското затишје во остра криза. За да се намали ризикот од катастрофален конфликт, стратезите во Пекинг и Вашингтон треба да погледнат внатре и критички да го преиспитаат своето лидерство пред да се распадне кревкиот баланс.
Извор: Foreign Affairs