Трката за најмногу нуклеарни боеви глави ги натера моќните држави да поседуваат атомско оружје за да ја уништат планетата земја неколку пати. Но, што ги спречува да ја притиснат пролетта?
Пишува: Џелал Незири
Кога во 1944 година Адолф Хитлер видел дека ќе ја загуби војната, која ја отворил на сите фронтови, накратко го прашал нацистичкиот генерал Дитрих фон Холтиц: Дали Париз гори?
Хитлер му наредил на својот подреден со сите сили да го одбрани главниот град на Франција, кој бил окупиран од Германија. Во исто време, тој наредил Париз да се минира од сите страни за да се уништи во случај да се изгуби контролата над овој град.
„Париз не смее да падне во рацете на непријателот (Англија и САД), освен како поле со урнатини“, му наредил Хитлер.
Но, Фон Шолтиц, кој ја водеше француската престолнина како нацистички гувернер, одбил да го стори тоа. Не го притисна копчето што ќе го разнесе целиот град. Иако подоцна беше прогласен за одговорен за многу злосторства, тој често е познат како „Спасителот на Париз“.
Непочитувањето на лудите наредби на Хитлер спаси многу животи и прекрасниот град Париз.
Денес светот се чини дека се соочува со друг уништувач, сличен на Хитлер. Претседателот на Русија, Владимир Путин, предупреди дека може да употреби нуклеарно оружје во војната што започна во Украина. Неговите пропагандисти често го повторуваат реторичкото прашање: Што ни треба свет без Русија?
Русија е земја со најголем број нуклеарни боеви глави во светот. Поразот од Украина можеби ќе го поттикне Путин да размисли за користење на ова оружје. Има експерти кои исто така се сомневаат во неговата психичка состојба. Дури и Хитлер имал многу психички проблеми. Има информации дека и тој конзумирал дрога. Затоа бил непредвидлив и разорен. Тој внимателно ги набљудувал градовите кои биле окупирани и запалени од неговата војска. Ова му дале задоволство и го хранеле неговото супер-его.
Нуклеарното оружје во голема мера остана во мирување од 1945 година, кога и за последен пат беше употребено од САД во напад врз јапонските градови Хирошима и Негасаки. Супер-егото на Путин, склоноста кон враќање на руската гордост, владеењето како автократски лидер и стравот од крајот како Хитлер даваат мала надеж дека совеста може да работи кај него. Ова го прави возможно најтемното сценарио – она што го повторија пропагандистите на Путин.
Но, има ли надеж дека, сепак, ќе избегаме од најлошото?
НЕПОСЛУШНОСТА
Непослушноста кон лудите наредби на Путин, како онаа на Фон Холтиц кон Хитлер, може да биде извор на оптимизам. Еден од најпознатите психоаналитичари на дваесеттиот век, Ерих Фром, пишувал за непослушноста.
Тој потсетува дека со векови властите и родителите инсистирале дека послушноста е доблест и дека непослушноста е порок. Но Фром се спротивставува на ова образование со заклучокот дека „човечката историја започна со чин на непослушност и тешко дека ќе заврши со чин на послушност“. Тој го спомнува почетокот на човечката историја со непослушноста на Адам и Ева или Прометеј во грчката митологија кој го украл огнот од боговите и им го дал на луѓето. Но, тој истакнува дека секоја непослушност не е добра. Тоа се квалификува како штетна непослушност кон меѓународните принципи, морал и закони.
Од понатаму разликува два вида на непослушност: еден поврзан со концептот на совест, а другиот поврзан со концептот на авторитет.
Авторитарната совест, според него, е интернализираниот глас на авторитетот во нас на кој сакаме да му угодиме. Оваа свест е и свеста за која Фројд зборува како „Супер-его“. Фром вели дека, за разлика од авторитарната свест, таа е хуманистичка свест. Ова, според него, е гласот присутен во секое човечко суштество и независен од надворешни санкции и награди. „Хуманистичката свест се заснова на фактот дека како луѓе имаме интуитивно знаење за тоа што е човечко и нечовечко, што е погодно за живот и што е деструктивно за животот. Оваа свест служи за нашето функционирање како човечки суштества. Тоа е гласот што не повикува кон себе, кон нашата хуманост“. Послушноста кон авторитарната совест во нас, вели Фром, има тенденција да ја ослабне хуманистичката совест.
Меѓутоа, послушноста кон друга личност, според Фром, е потчинување на „ирационален“ или „рационален“ авторитет. Рационалниот авторитет може да се најде во односот меѓу ученикот и учителот, а ирационалниот авторитет – во односот меѓу робот и господарот.
Фром вели дека послушноста кон авторитетот прави луѓето да се чувствуваат заштитени и безбедни. „Постои уште една причина зошто е толку тешко да се осмелиш да не послушаш, да кажеш „не“ на власта. Во поголемиот дел од човечката историја, послушноста се поистоветува со доблест, а непослушноста со порок (грев). Причината е едноставна: досега во поголемиот дел од својата историја малцинство владее над мнозинството. Ова правило беше неопходно поради фактот што на малкумина им беа гарантирани животните добра, додека за мнозинството останаа само трошките. Ако малцинството сакаше да ужива во работите, потребен беше еден услов: да се научи мнозинството да се покорува. Секако, малцинството може да го наметне верувањето дури и со сила“.
СОЗДАВАЧИ И УНИШТУВАЧИ
Стравот од употреба на нуклеарно оружје е постојан од крајот на Втората светска војна и почетокот на Студената војна меѓу Западот и Советскиот Сојуз. Во последната изјава на американскиот претседател, Џо Бајден, тој предупредува на опасноста од армагедон, односно последната човечка битка. Дури и поранешната германска канцеларка Ангела Меркел рече дека Путин не блефира кога вели дека ќе користи нуклеарно оружје.
Во есејот со наслов „Креатори и уништувачи“ од 1963, година Фром се занимава и со оваа проблематика.
Тој вели дека луѓето биле рамнодушни кон опасноста што може да ја донесе нуклеарното оружје и тоа го објаснува вака: „Луѓето се свесни за можноста од нуклеарна војна. Тие се свесни за пустошот што може да го донесе таквата војна. Сепак, тие очигледно не прават напор да ја избегнат таа војна. Повеќето од нас се збунети од каде доаѓа ова однесување затоа што тргнуваме од премисата дека сите луѓе го сакаат животот и се плашат од смртта… Можеби има многу луѓе кои се рамнодушни кои всушност не го сакаат животот (биофилија), туку смртта (некрофилија)“.
Трката за најмногу нуклеарни боеви глави ги натера моќните држави да поседуваат атомско оружје за да ја уништат планетата земја неколку пати. Но, што ги спречува да го притиснат копчето? Хуманистичка непослушност и совест. Колку и да беше луд Хитлер, генералот Фон Холтиц не го притисна копчето што ќе го уништише засекогаш Париз.