Пишува: Џелал Незири
Американскиот Стејт Департмент вчера соопшти дека градоначалникот на општина Струга, Рамиз Мерко, е прогласен за „персона нон грата“. Повод за ваквата одлука беа информациите што ги добил американскиот државен секретар Ентони Блинкен, а кои покажале вмешаност на Мерко во корупција, влијание во судството и со тоа наштетување на демократските институции во земјата.
Неколку часа подоцна доаѓа уште една одлука, овој пат потпишана од американскиот претседател Џо Бајден. Поради дестабилизирачките тенденции на Западен Балкан и корупцијата на високо ниво која се уште е присутна во земјите од регионот, американскиот претседател одлучил да го продолжи рокот на вонредната состојба во овој дел од Европа.
Во исто време, во Гласот на Америка на албански јазик, заедно во интервју се појавуваат американскиот пратеник за Балканот, Габриел Ескобар, и координаторот за антикорупција во Стејт департментот на САД, Ричард Нефју. И двајцата велат дека имаат веродостојни информации за градоначалникот на Струга за негова вмешаност во незаконски активности, а велат дека тоа е и порака до политичките и државните власти на Северна Македонија дека САД ќе реагираат секогаш кога ќе се нарушат мирот и демократијата.
Овие три моменти говорат за зголеменото внимание на САД во регионот на Западен Балкан и потребата од што поскоро интегрирање во НАТО и Европската Унија (ЕУ), структури кои претставуваат гаранција за мирот, стабилноста и демократијата во регионот. Се чини дека САД ги активираат своите четири списоци со санкции за да го одржат регионот стабилен и ориентиран кон трансатлантските интеграции: Претседателската листа, која ги именува политичарите кои ги прекршуваат мировните договори и безбедноста на регионот; Списокот на Министерството за финансии, кој забранува какви било финансиски трансакции меѓу компаниите од САД со тие лица, истовремено замрзнувајќи ги сите нивни средства во САД; Списокот Стејт-департментот, кој забранува влез во САД за поединци и нивните семејства, како и списокот Магнитски, кој санкционира корумпирани политичари и бизнисмени со врски со Русија и други недемократски земји. Над 80 отсто од оние кои се вклучени во едната, потоа се наоѓаат и на другите три списоци со санкции, кои се попознати како „црни листи“.
Да се вратиме на трите нови моменти и да ги видиме по ред.
1. Одлуката за Мерко треба да се гледа во два аспекта: првиот е практичен, каде на Мерко и неговото потесно семејство им се забранува влез во САД, додека вториот е политички бидејќи испраќа пораки за новиот американски пристап до сите оние кои имаат власт централно и локално ниво, или кои имаат моќ на одлучување. Долго време се очекуваше САД да почнат да објавуваат долга листа на луѓе осомничени за вмешаност во коруптивни активности. Сепак, не се очекуваше дека тоа ќе биде градоначалник, уште повеќе како Струга, која речиси и да нема рефлексија во националната политика на Северна Македонија. Поради актуелниот политички и геополитички контекст, поврзан со руската агресија во Украина и уставните промени во Северна Македонија, не ќе беше изненадување доколку оваа листа на Стејт-департментот ги вклучи сите оние кои ја воздигнуваат фигурата на Владимир Путин и кои активно работат против уставните промени, против Договорот за добро пријателство со Бугарија и против Договорот од Преспа. Сепак, се чини дека Мерко нема да биде последен. Списокот ќе биде проширен „од дното до врвот“ и ќе ги вклучи сите оние кои претставуваат пречка за интеграцијата на земјата во ЕУ, за спроведување на реформите за демократизација и за реформирање на политичките партии, како главни фактори во политичката и јавноста сфера.
2. Одлуката на Бајден да ја продолжи националната вонредна состојба на Западен Балкан главно е поврзана со непочитувањето на мировните договори, кој се заштитени со посебни претседателски наредби од 2001 година. Санкционирањето на лица кои го прекршуваат Дејтонскиот договор (1995 г. ) кој донесоа мир во Босна и Херцеговина, на Рамбује и Куманово (1999) на Косово и Охридскиот договор во Северна Македонија (2001) беше само предупредување за употребата на оваа алатка во американската надворешна политика. Во групата важни договори за мир, безбедност и стабилност во регионот се очекува да биде и оној со Бугарија, конкретизиран со Францускиот предлог, кој подразбира уставни измени до крајот на годинава. Со наредбата на Бајден од 2021 година, беше предупредено дека на „црната листа“ ќе бидат ставени сите кои работат против договорите на Балканот, вклучително и на тој од Преспа. Според наредбата, списокот ќе вклучува секое лице или организација која е одговорна или соучесничка, директно или индиректно вклучена во активности или политики кои го загрозуваат мирот, безбедноста или стабилноста или територијалниот интегритет на кој било регион или земја на Западен Балкан и ги поткопуваат демократските процеси и институции во регионот. Во одлуката за продолжување на вонредната состојба, меѓу другото, се наведува: “Дејствата на лицата кои ги загрозуваат напорите за мир и меѓународната стабилизација на Западен Балкан, вклучително и актите на екстремистичко насилство и опструкционистичка активност, и ситуацијата на Западен Балкан, која го спречува напредокот кон ефективно и демократско владеење и целосна интеграција во трансатлантските институции, продолжуваат да претставуваат невообичаена и извонредна закана за националната безбедност и надворешната политика на САД”. Освен за Северна Македонија, ова се однесува и на Косово и Србија, по тензиите создадени на северот на Косово во последниот месец, но и на Босна и Херцеговина и сепаратистичките тенденции на лидерите на Република Српска.
3. Заедничкото интервју на Ескобар и Нефју за Гласот на Америка само го потврдува зголеменото американско внимание на Западен Балкан. Убедени дека интеграцијата во ЕУ повеќе не е само политички чин, туку сега претставува геополитичка вонредна потреба, САД се враќаат во делот од Европа што ја претставува „Ахиловата пета“ за целиот Запад. Во дебатата во Атлантскиот совет, одржана вчера во Вашингтон, Ескобар рече дека ситуацијата на северот на Косово има потенцијал да се претвори во регионален конфликт, додека ги повика Косово и Србија да работат на деескалација на ситуацијата и враќање на дијалогот со посредство од Европската Унија. На дебатата учествуваше заедно со европскиот пратеник Мирослав Лајчак, на која ја изразија својата загриженост за случувањата на северот на Косово. Нова војна на Балканот би била најдобриот подарок за Русија, бидејќи ќе го префрли вниманието на Западот од Украина. Недемократските држави кои на ЕУ и САД ги гледаат како опасност за нив, веќе подолго време инвестираат во ова сценарио.
Борбата против корупцијата, автократијата и промовирањето на демократијата во светот го одбележаа мандатот на Бајден од неговиот избор за претседател во 2020 година. Наредните избори ќе се одржат следната година, каде тој повторно ќе се соочи со Доналд Трамп, кого го победи пред четири години. Трамп имаше поинаква доктрина – сакаше груб реализам во меѓународните односи, слабеење на меѓународните организации и враќање на САД како глобална политичко-воена сила. Без разлика на изборниот резултат, четирите „црни листи“ ќе продолжат да се ажурираат. Списокот Магнистки дури беше промовиран за време на мандатот на Трамп.