„Стоите во три реда, како во војска, рацете зад грб, главата исправена, оделото закопчано“. Вака соговорникот, вработен во кинеската компанија „Џиншан констракшн“, за Радио Слободна Европа (РСЕ) опишува како изгледаат средбите на работниците и менаџерите пред смената во рудникот во Мајданпек, на истокот на Србија.
Изјавата за РСЕ ја дава анонимно затоа што, како што вели, се плаши од одмазда од работодавецот и губење на работното место.
Градежната компанија „Џиншан констракшн“, регистрирана во Србија во 2019 година, е во сопственост на кинескиот рударски гигант Зиџин, кој управува со рудникот во Мајданпек од 2018 година.
Правилата прво се дознаа од локалните медиуми во Србија, кои објавија дел од документот во август. Ги содржи правилата за работниците на предсменските состаноци во рудникот во Мајданпек.
Меѓу другото, во документот чија веродостојност за РСЕ ја потврди соговорник од компанијата, стои дека работниците се редат според висината, едногласно ги поздравуваат раководните лица и вршат меѓусебни проверки на уредноста и психичката состојба.
Според вработените во матичната компанија – Зиџин, документот се појавил и во таа фирма, но не се спроведува.
Како што дознава РСЕ, поради овој случај, трудовата инспекција во Србија извршила надзор во август, но надлежното Министерство за труд ја извести РСЕ дека нема причина за преземање мерки.
Од меѓународната организација „China Labor Watch“, која меѓу другото се занимава и со условите за работа во кинеските компании, за овој случај за РСЕ велат дека е „прилично вообичаено“ кинеските компании да спроведуваат вакви „дисциплински мерки“ во со цел да се контролираат вработените.
Од компанијата „Џиншан констракшн“ не одговорија на прашањата на РСЕ.
Какви се состаноците?
Според изворот на РСЕ, пред секоја смена, наутро и попладне, повеќе од една година во компанијата „Џиншан констракшн“ се одржувале состаноци на кои работниците се редат по висина, се повикуваат по име и ги слушаат извештаите на компанијата.
„Водичот на смена стои напред. Тој вели „Добар ден“, работниците возвраќаат. Потоа почнува да го чита извештајот“.
Тој наведува дека работниците потоа слушаат извештаи од компанијата, а понекогаш тоа се пријави за прекршоци на вработените.
„Се пријавува доколку некој направи инцидент, се наведуваат имињата и презимињата на работниците кои го сториле прекршокот.
За време на состанокот се организира и прозивка на работниците, според изворот, а еден од вработените е повикан да им каже на присутните правилата за работа на компанијата, кои главно се однесуваат на заштитата при работа.
Состанокот завршува со давање заклетва, но тоа го прават само кинеските работници на компанијата, вели изворот.
Според документот доставен до РСЕ, се работи за „заклетва за безбедност“ (заклетва поврзана со заштита при работа).
„Сето ова е за да ве доведе во ред, да размислувате исто како нив, да ги следите правилата безусловно, тоа е перење мозок“, истакнува соговорникот на РСЕ, додавајќи дека работниците може да бидат казнети доколку не присуствуваат на овие состаноци со намалување на нивната плати или ризик да бидат отпуштени.
Соговорникот посочува дека во правилата за состаноци пред смената било наведено дека работниците меѓусебно си ја проверуваат уредноста и психичката состојба, но дека тоа не се спроведува.
РСЕ не доби одговор од компанијата „Џиншан констракшн“ за овие средби, меѓу другото, и дали средбите се одржуваат согласно документот што протече во медиумите во Србија.
Што пишува во документот?
Документот насловен „Детали за седумте чекори за состаноци пред смена во рударскиот оддел на проектот за отворениот рудник Мајданпек“ , ТВ Н1 го објави на својата веб-страница во средината на август, а потоа го објавија и други медиуми во Србија.
Објавени се пет страници од овој документ, а според содржината може да се заклучи дека недостигаат повеќе страници. РСЕ дојде до истиот документ, но од компанијата „Џиншан констракшн“ не доби потврда за автентичноста на документот.
Компанијата Зиџин по објавувањето на документот во медиумите соопшти дека тој не се применува во компанијата „Србија Зиџин бакар“.
„Правилата важат само за вработените во фирмата подизведувач Џиншан констракшн, која работи во отворениот рудник Северни ревир од подружницата Мајданпек“, се вели во соопштението за печат на Зиџин од 14 август“, објави весникот Данас.
Како што се наведува, документот го регулира организирањето на таканаречените состаноци пред смената, како и „подигнувањето на нивото на дисциплина“.
„Формирајте редица во групи, постројте се според висината, носете заштитна опрема“, стои на првата страница од овој документ.
Во следниот текст се наведува дека лидерот на тимот ги поздравува присутните, а вработените едногласно одговараат „Добро утро (или добра вечер) на сите“.
Документот предвидува и прозивка.
„Кога ќе се изговори името, лицето треба веднаш да зачекори напред и да одговори со силен, гласен и енергичен глас, така што секој ќе почувствува ентузијазам и позитивна енергија“, се вели во документот.
Документот, меѓу другото, предвидува дека присутните вработени меѓусебно се проверуваат „најпрво го проверуваат изгледот (уредноста на облеката) и психичката состојба“.
Предвидено е и читање релевантни извештаи поврзани со компанијата, состаноци и друго.
„Не кажувајте дека нема извештаи за читање денес бидејќи можете повторно да ги прочитате постоечките документи“, се вели во него.
Седмиот и последен чекор предвиден со документот е читањето на заклетвата.
„Лицето што го води состанокот ќе го води рецитирањето на заклетвата со зборовите „Се колнам!“ Сите ја креваат десната рака стегната во тупаница и ја држат на ниво на увото, 10 сантиметри подалеку од увото. Откако ќе заврши заклетвата , водичот вели „Заклетвата е завршена! и сите заедно ја спуштаат десната рака“, пишува во документот.
Документ во Зиџин – „тестирање на ситуацијата“
Еден од вработените во кинеската матична компанија Зиџин, во рудникот во Мајданпек, анонимно за РСЕ изјави дека тој документ го видел на работното место пред неколку месеци. Вработениот побара заштита на идентитетот за да не трпи последици на работното место.
„Претпоставуваме дека некои газди го донеле. Се случува, ти оставаат парче хартија и не кажуваат ништо, па ти го читаш“, вели тој.
Тој вели дека после тоа никој не им се обратил со барање да постапат по тие правила.
„Мислам дека тоа беше обид да видам како ќе оди. Го прочитав со колега и реков – ништо од ова. Не ми паѓа на памет да се поздравувам со (претпоставениот), кинескиот закон не може да се спроведе овде“, вели тој.
Претседателот на Самостојниот синдикат на рудникот за бакар Мајданпек, Горан Антиќ, потврди дека документот се појавил во Зиџин, но дека до сега не бил применет.
„Од работодавецот беше прифатено дека тоа не е во согласност со нашето законодавство и дека не е соодветно бидејќи ние не сме ниту полиција, ниту воена формација“, изјави Антиќ за РСЕ.
Тој додава дека понекогаш во компанијата се појавува документ за „тестирање на ситуацијата“. Според него, синдикатите реагирале со сугерирање на претставниците на Зиџин дека тоа е неприфатливо.
Сепак, како што наведува, не знае што се случува во малите фирми чии работници работат и во рудникот на Зиџин во Мајданпек, но работат во посебен дел од рудникот со работниците на „Зиџин“.
РСЕ не доби одговор од компанијата Зиџин за овие тврдења и документот.
Што открила инспекцијата во Србија?
Од Министерството за труд во Србија за РСЕ, на прашањето за тврдењата на работниците и документот, велат дека на 15 август извршило инспекција во фирмата „Џиншан констракшн“ во Мајданпек.
Според извештаите, инспекторот ја зел изјавата на заменик директорот на компанијата „Џиншан констракшн“ во која се објаснети „секој од седумте чекори“ од документот.
Според увидот, тој во изјавата навел дека овие правила се пред се насочени кон „безбедна и здрава работна средина за вработените“, „примена на превентивни мерки“, како и „подигање на свеста на вработените за важноста на безбедноста и здравјето при работа.“
Во одговорот на Министерството до РСЕ се наведува дека им било објаснето дека седмиот чекор, односно полагање заклетва, не важи за српските граѓани и дека можат да го игнорираат.
„Овој чекор никогаш не се однесуваше на српските граѓани, туку се однесува само на кинеските граѓани, кои со заклетвата треба да се сетат на безбедносните правила и да ветат дека ќе работат во согласност со правилата“, се вели во одговорот.
Во одговорот се наведува и дека на надзорот присуствувале и управители на компанијата „Србија Зиџин бакар“, кои потврдиле дека седмиот чекор од актот „Седум правила“ (заклетвата) се однесува само на кинеските граѓани и дека овој чекор „е во согласност со нивната работа и безбедносна култура“.
„Со оглед на утврдената фактичка состојба не се исполнети условите за преземање мерки од надлежност на трудовата инспекција“, напиша тој на крајот од одговорот на Министерството за труд до РСЕ.
Министерството наведува и дека во моментот на увидот во „Џиншан констракшн“ имало вкупно 414 вработени српски државјани и 158 кинески државјани.
Услови за работа во кинеските фабрики
РСЕ претходно известуваше за случаи на несоодветни услови за работа во фирмата „Џиншан констракшн“, сопственост на Зиџин.
Кинески работници во компанијата „Џиншан констракшн“ во Бор во источна Србија во јануари 2021 година за РСЕ сведочеа дека се соочуваат со ограничувања на движењето и заплашување.
Работниците потоа испратија снимки и фотографии од кампот до РСЕ на кои се гледаат многу лоши услови, валкани тоалети со тврдења дека голем број луѓе ги користат.
Дополнително, неколку работници тврдеа дека работодавецот не им дозволува да го напуштат дивиот камп каде што се сместени, како и дека им е забрането да имаат контакт со населението во Србија.
Фирмата „Џиншан констракшн“ во сопственост на „Зиџин“ тогаш јавно ги демантираше тврдењата на работниците за лошите услови за домување и како реакција на известувањето на РСЕ, на медиумите им испрати фотографии од подобри услови од оние за кои сведочеа работниците.
Зиџин, инаку, стопанисува со рудникот за злато и бакар во Мајданпек бидејќи на крајот на 2018 година таа компанија ја презеде компанијата Рударско топилница Бор (РТБ) во која е вклучен и рудникот во Мајданпек. Пред тоа, РТБ Бор беше во државна сопственост.
Истата година, случајот со виетнамските работници ангажирани во изградбата на кинеската фабрика за автомобилски гуми „Линглонг“ во Зрењанин на северот на Србија го привлече вниманието на јавноста во Србија.
Работниците биле сместени во кругот на фабриката, во бараки, а слики од тој илегален камп објавија светските медиуми.
Овој случај на виетнамски работници го привлече вниманието и на меѓународните организации за заштита на човековите права поради сомневањето дека овие работници се жртви на трудова експлоатација.
По објавувањето на приказната во медиумите, виетнамските работници биле иселени од супстандардните бараки во кои живееле и префрлени на нова локација. Еден од виетнамските работници потврди за РСЕ во ноември 2021 година дека работодавачот им ги вратил пасошите на работниците.