Пишува: Џелал Незири
Се чини дека нашето општество тешко го апсорбира современиот општествен концепт, кој подразбира сслобоен човек и човечко достоинство. Нашето општество има проблем да се трансформира во модерно општество каде единствена власт ќе бидат законите носени преку демократска процедура.
Наместо тоа, ова општество бара авторитет(и) кои ќе ја ограничат индивидуалната слобода и ќе одлучуваат за судбината на нивните животи. Покорувањето или „бегството од слободата“ (Е. Фром) е типична карактеристика за нас која бара подлабока психоаналитички и социолошки осврт. Зошто не можеме да излеземе од ‘рѓосаните калапи на средновековното општество, каде што неколку вазали феудалци, кои имаа сè, го угнетуваа мнозинството од жителите, кои немаа речиси ништо? Зошто огромното мнозинство гласачи имаат клиентелистички односи со партиите за кои гласаат? Зошто зголемениот број на верски објекти е проследен од уште поголема социјална дегенерација (дрога, криминал, корупција)? Многу прашања остануваат неодговорени ако се погледне емпирискиот аспект на општествениот развој, кој се чини дека отстапува, особено во последните две децении.
Едно од прашањата што често се поставува во овие случаи е прашањето за интелектуалната одговорност. Како интелектуалец се дефинира секој кој го користи својот интелект за да работи, да учи или да одговара на прашања за кои се судираат различни идеи. Може да се најдат како професори, адвокати, лекари, научници или новинари.
Ако заклучивме дека сè уште сме во калапи на средновековното општество, тогаш природно е да се каже дека интелектуалците немаат големо влијание врз општествените текови. Влијанието на религијата во обликувањето на јавното мислење е сè уште високо, ако не и најголемо. На партиите – уште поголемо, заради заробувањето на државата и религијата. Овде дилемата е дали интелектуалците немаат кој да ги слуша или интелектуалците немаат што да кажат.
Јавната сфера е арена на судири за да се дојде до она што се нарекува јавно мислење, или став на мнозинството за некоја појава или прашање. Нема загарантирани места. Дали интелектуалците го изгубија кредибилитетот и авторитетот пред свештенството и политиката? Или нашето општество се чувствува поудобно во догматските структури бидејќи поединецот се плаши од слободата?
Да се вратиме на прашањето за интелектуалната одговорност. Веднаш по Втората светска војна, Дејвид Мекдоналд објави неколку написи на тема интелектуална одговорност. Тој беше загрижен за прашањето за вината за војната. Голем дел од вината за сè што се случи лежи и кај германските интелектуалци кои го поддржуваа Адолф Хитлер, кај оние Јапонци кои дозволија владата да се стави на линија на деструктивна војна, кај оние Американци кои не ги спречија Хирошима и Нагасаки.
Една од жртвите на нацистичката идеологија беше научникот кој ја измислил револуционерната теорија на релативноста, Алберт Ајнштајн. Една негова позната изјава ги прави одговорни за злоделата и интелектуалците, особено за најтемниот период во историјата на човештвото, поттикнат од истребувачката идеологија на нацистичката партија: „Светот е опасно место, не поради оние што прават зло, туку поради оние кои гледаат и не прават ништо“.
По долги години дебата, заклучено е дека и интелектуалецот има голема одговорност во општествените текови. Како Хитлер, и диктаторите по него, немаше да се искачат на височините на моќта без поддршката на интелектуалците.
Одговорноста на интелектуалецот е да ја каже вистината и да ја разоткрие лагата. За разлика од политичарите кои често го кажуваат она што мнозинството сака да го слушне, интелектуалецот е должен да му ја каже горчливата вистина на јавноста. Основачот на психоанализата, Зигмунд Фројд, вели дека луѓето имаат тенденција да веруваат во „вистини“ кои ги потврдуваат нивните верувања и ставови и ја отфрлаат секоја реална информација што е во спротивност со нивната конструирана реалност. Првата ситуација Фројд ја карактеризира како „принцип на задоволство“, што значи исполнување на желбите и ги намалува тензиите, додека втората е „принципот на реалноста“, кој нè соочува со вистинската реалност, со сите нејзини несакани елементи. Во овој однос, улогата на интелектуалецот е повеќе од неопходна, особено кога се работи за современиот свет на интернетот и дигитализацијата, кој го рашири и феноменот на лажни вести.