Пишува: Џелал Незири
Повеќе од 47 европски лидери денес слетаа во Тирана за шестиот самит на Европската политичка заедница (ЕПЗ). Како што истакна и претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен: „Ова е силен симбол, јасна порака дека ЕУ е поголема од сегашните 27 членки.“ Тоа е визија што сè повеќе се кристализира под притисок на геополитичките итни случаи предизвикани од војната во Украина и глобалните кризи.
Идејата за оваа политичка платформа ја иницираше францускиот претседател Емануел Макрон во 2022 година, со цел да се создаде простор за дијалог меѓу земјите-членки и нечленки на ЕУ. Петте претходни самити се одржаа во различни европски земји – овој е првиот што се организира на Балканот. Во 2022 година, точно 72 години по првата таква концепција, Макрон повторно ја актуелизираше идејата за ЕПЗ во време кога Европската Унија функционираше, но беше уморна од процесот на проширување. По промената на методологијата за пристапни преговори, предложена во 2019 и усвоена една година подоцна, Макрон ја предложи ЕПЗ како алатка за обединување на Европа додека не се реализира проширувањето. Во својот говор на 9 мај 2022, на конференцијата во Стразбур, тој само делумно го претстави својот визионерски концепт за ова пошироко европско обединување.
Во рамките на ЕУ се водат дискусии за реформирање на процесот на донесување одлуки, со цел создавање на „унија со две брзини“. Оваа идеја, првично артикулирана од поранешната германска канцеларка Ангела Меркел, беше прифатена во одредена форма и од доскорешниот канцелар Олаф Шолц. За разлика од Франција, Германија фаворизира сеопфатна Унија во која одлуките се носат со мнозинство, наместо со консензус – како што е моментално. Шолц ја разработи оваа идеја кон крајот на август 2022 во Прага, но таа беше пречекана со скептицизам од некои земји од Централна Европа, кои се плашат дека промената на системот за одлучување може да доведе до дискриминација на економски помалите држави, поради нивната неможност да влијаат врз одлуките.
Додека се дискутира за внатрешната реформа на ЕУ, германско-француската оска се очекува да остане водечка сила. Иако Велика Британија излезе од ЕУ во 2016, таа повторно се враќа во иста стратешка орбита со Унијата. Значајна улога игра и Турција – како мост меѓу Западот и Истокот и како фактор во новата европска и глобална безбедносна архитектура.
Дека Германија ќе остане ангажирана во водењето на Унијата сведочи и првата посета на новиот германски канцелар, Фридрих Мерц, на Брисел на 9 мај – Денот на Европа. Тоа беше неговиот трет ден на функцијата и прва посета надвор од државата како канцелар, што испрати јасна порака: Германија не само што го поддржува зацврстувањето на ЕУ како проект што донесе мир и развој 75 години по ред, туку има за цел и зголемување на својата геополитичка улога во еден свет во трансформација.
Додека денес ЕПЗ се одржува на Балканот – регион често заборавен и обременет со историја – земјите од регионот добија јасна порака дека Брисел не се откажал од напорите за решавање на нивните историски проблеми. Самитот се одржува на Плоштадот „Скендербег“ во Тирана, со фокус на клучни теми како европската безбедност, економската конкурентност, миграцијата и улогата на младите. Како прв самит на ЕПЗ на Западен Балкан, симболиката е јасна: овој регион е дел од Европа и ЕУ останува посветена на проширувањето кон шесте нечленки на континентот.
ЕПЗ не е бирократска структура, туку политичка платформа за дијалог и решенија. Таа ги претставува земјите што делат заеднички интереси, принципи и вредности. Всушност, оваа идеја датира уште од 1952 година со предлогот за Унија на Европската заедница за јаглен и челик и Европската одбранбена заедница. Во 1954 година, проектот беше напуштен откако Франција не го ратификуваше договорот за европска одбрана. Денес, 70 години подоцна, повторно е Франција која ја оживува идејата во формат усогласен со актуелната реалност. Враќањето на Доналд Трамп во Белата куќа повторно ја актуелизира итноста за заедничка европска одбрана.
Три години по промовирањето на ЕПЗ, европската интеграција не се одвива со посакуваното темпо. Сепак, оваа платформа има за цел да го одржи духот на обединување и европската перспектива за земјите од Западен Балкан и останатите не-ЕУ членки.
Проширувањето на ЕУ повторно се појавува на хоризонтот: Црна Гора би можела да стане членка до 2028 година, а Албанија една година подоцна. Скопје сè уште е далеку од решавање на спорот со Софија, додека Србија, Косово и Босна и Херцеговина остануваат значително оддалечени од целосна интеграција.
Досега, ЕПЗ успеа да ги задржи европските лидери обединети околу заедничките стратешки интереси. Во кој правец ќе се развива понатаму – кон проширена ЕУ или федерација на држави – останува да се види. Како и да е, ЕПЗ ја одржува во живот европската сон за мир и напредок.