Ако партиите сакаат да ги задржат младите граѓани ангажирани во демократските процеси, тие мора да го променат својот пристап кон политиката. Зајакнувањето на нивните компетенции и вештини помага да се обликуваат нивните сфаќања како и да се влијае на нивните ставови и размислувања кон отвореноста и ефективноста на политичкиот систем на земјата. Европските примери покажуваат дека инволвираноста на младите во политичкиот живот и изборните процеси, преку бројни едукативни граѓански програми соодветно ги инспирираат и ангажираат младите, за совесно да им пристапат на ваквиот вид оговорности, програми кои се се поуспешни и посакувани во европските земји, но не се и практика во Република С. Македонија.
Пишува: Катерина Топалова
Младите се столбот на нацијата, составен дел на секое општество. Како потсетување, „Гласачко право“ има секој граѓанин на Република Северна Македонија со 18 години возраст и работна способност, а во моментов, во Република Северна Македонија не се планира намалување на старосната граница за гласање. Според член 22 од Уставот на Република Северна Македонија: „Секој граѓанин кој наполнил 18 години живот стекнува право на глас. Додека во минатото политичкиот ангажман на граѓаните/младите главно се канализираше преку активизам во политичките партии (членување, доброволна работа, кампања од врата, присуство на состаноци итн.), последната деценија покажа дека политичките партии се соочуваат со тешкотии во привлекувањето нови партиски членови, а особено меѓу младите луѓе. Глобалниот младински извештај на ОН за 2016 година покажува дека членството во политичките партии е помалку застапено кај оние помлади од 30 години отколку кај постарите возрасни лица. Само 4,1 отсто од 18-29-годишниците се активни членови на партијата, во споредба со 5 отсто од сите возрасни. Ваквиот тренд продолжува се до последните испитувања до 2022 година.
Ако партиите сакаат да ги задржат младите граѓани ангажирани во демократските процеси, тие мора да го променат својот пристап кон политиката. Зајакнувањето на нивните компетенции и вештини помага да се обликуваат нивните сфаќања како и да се влијае на нивните ставови и размислувања кон отвореноста и ефективноста на политичкиот систем на земјата. Европските примери покажуваат дека инволвираноста на младите во политичкиот живот и изборните процеси, преку бројни едукативни граѓански програми соодветно ги инспирираат и ангажираат младите, за совесно да им пристапат на ваквиот вид оговорности, програми кои се се поуспешни и посакувани во европските земји, но не се и практика во Република С. Македонија. Овој ангажман ќе ги опреми младите со подобри способности за решавање проблеми, што на крајот ќе им овозможи да станат ефективни лидери во политиката. Но каде треба да се лоцира главниот проблем?
Според анкетите на јавното мислење на ИРИ, политичките партии во Северна Македонија имаат низок кредибилитет и се меѓу институциите со најмала доверба од граѓаните. Овие предизвици се рефлектираат во зголеменото неангажирање на младите во политичките процеси и политичкиот дијалог. Само 30 отсто од оние на возраст од 18 до 35 години велат дека има голема веројатност да гласаат на парламентарните избори.
УЧЕСТВО НА МЛАДИ ВО ПОЛИТИЧКИОТ ЖИВОТ
Интересно е да се напомене дека во септември 2017 година, Собранието на Република Северна Македонија го формираше Клубот за младински прашања и политики, врз основа на трендот на Европскиот парламент и парламентите на земјите. Клубот за младински прашања и политики е неформално тело во Собранието на Република Северна Македонија, составено од членови на сите парламентарни партии кои имаат за цел да ги остварат интересите на младите во земјата, во соработка со младински организации, неформални младински групи и млади. политички крила. Првиот координатор на Клубот за млади и политика беше најмладата пратеничка во собранието. Во рамките на фактичката парламентарна структура, избрана во јули 2020 година, се планира клубот да ги собере пратениците помлади од 35 години, но и сите други пратеници кои можат да придонесат во напорите за подобрување на условите во кои живеат младите и нивен зголемен интерес за инволвираност во јавниот и политичкиот живот.
Сепак, најопсежна анализа за учествто на младите во политичкиот живот и изборните процеси, ни дава Проектот на Демкоратската иницијатива на земјите од Западен Балкан, со посебен осврт на состојбата во Република Северна Македонија, во издание на Вестминстер фондацијата за демократија, истражување насловено „Социо-политичко учество на младите во Северна Македонија: оптимизам, апатија или разочарување?“. Резултатите од истражувањето покажуваат дека значителен дел од младите во Македонија имаат навика да излегуваат да гласаат, при што 64% од испитаниците изјавиле дека секогаш гласаат на избори, а дополнителни 20% изјавиле дека понекогаш гласаат. Само мал дел (6%) од сите испитаници изјавиле дека никогаш не излегуваат да гласаат, додека останатите или немаат право на глас (5%) или одбиле да одговорат на ова прашање (5%).
Овие наоди се справуваат со заедничката перцепција во земјата (и пошироко во регионот на Западен Балкан) дека младите се повлекуваат од конвенционалните облици на политика, особено од гласањето. Впрочем, од резултатите се гледа дека младите се далеку од незаинтересирани да гласаат. Ова може да се смета како позитивен знак бидејќи гласањето во научно-истражувачката работа постојано се смета за значаен показател за граѓанска одговорност и една од најважните граѓански должности. Сепак, навиката за гласање меѓу младите во Северна Македонија може добро да се поврзе со интензивните напори за мобилизација и притисок што ги применува политичкото опкружување, вклучително и политичките партии. Кога станува збор за влијанието на демографските варијабли како што се возраста, полот и местото на живеење не беа забележани значајни разлики.
МЛАДИТЕ И ИЗБОРИТЕ
Етничка припадност беше, исто така, прилично незначителна променлива кога се работи за гласање, со таа разлика што одѕивот на гласачите кај етничките Македонци е малку поголем отколку кај другите етнички групи. Младите вработени во јавниот сектор и лицата со повисок месечен буџет гласаат во поголем процент во однос на оние кои се вработени во други сектори или се уште во образованието или оние со помал месечен буџет. Оние испитаници кои се декларирале како партиски членови или симпатизери, очекувано биле малку повеќе ангажирани гласање во споредба со нечленки и не поддржувачи. Сепак, како што е забележано подоцна во овој извештај, резултатите од анкетите сугерираат дека политичкиот ангажман на младите на изборите не мора да значи членство во партијата.
Скоро половина од испитаниците (49,5%) веруваат дека не можат да влијаат на ситуацијата со гласање или дека можат само делумно да влијаат на ситуацијата. Ова го поставува прашањето зошто толку многу млади луѓе одлучуваат да гласаат и покрај фактот што не се убедени во моќта на својот глас. Категоричен пример за тоа е тоа што од 659 испитаници кои одговориле дека секогаш гласаат, речиси половина од нив (47,4%) исто така одговориле дека воопшто не веруваат дека може да се влијае на состојбата во државата со гласање.
Она што вреди да се забележи е острата разлика во согледаната корисност и влијанието на гласањето помеѓу членовите/симпатизерите на политичките партии и непартиските членови/поддржувачи. Севкупно, партиските членови/симпатизери беа многу поубедени во моќта на нивниот глас (75,5%) во споредба со непартиските членови/симпатизери (29,3%). На ова прашање, има некои значајни разлики врз основа на етничката припадност: додека 80% од етничките Албанци веруваат дека со гласање на избори може да се влијае на ситуацијата во земјата, само 31% од етничките Македонци и 19% од другите етнички малцинствата го делат истото мислење – се вели во анализата на Вестминстер фондацијата за демократија.
Вистина е дека одѕивот на гласачите има тенденција да биде значително помал кај младите отколку кај постарата популација, но толкувањето на ова како доказ за апатија ги игнорира структурните и организациските пречки за учество во изборите со кои се соочуваат многу млади луѓе. Исто така, се занемарува да се земе во предвид недовербата што многу млади луѓе ја чувствуваат кон традиционалните институции на управување. Чувството на исклучување од процес кој не се гледа како ефективна алатка за значаен политички ангажман сепак не може да се смета како апатија меѓу младите. Постојат аргументи кои се спротивставуваат и ја поддржуваат идејата дека младите немаат зрелост, искуство и знаење неопходни за донесување информирани одлуки. Но дали во суштина е така?
И како заклучок може да се констатира дека ефективното и значајно младинско политичко учество има еден од трите атрибути. Прво, може да биде консултативно, каде што гласовите на младите се слушаат во консултативен процес доделен од возрасни, каде што имаат капацитети, мандат и информации за целосно извршување на нивните улоги, или преку иницијатива за застапување предводена од младите. Второ, тоа може да повлекува учество предводено од младите, каде што младите имаат директно влијание врз одлучувањето во рамките на нивните младински заедници, како што се преку невладините организации предводени од младите, студентските совети и младинските парламенти со надлежности и буџети. Трето, може да вклучи младинско заедничко учество, каде младите луѓе ефективно учествуваат во редовните процеси на донесување политички одлуки, вклучително и како гласачи, или како членови на парламентот, политичките партии или групи за застапување.
КОРИСТЕНИ ИЗВОРИ И ЛИТЕРАТУРА:
- Прирачник за младински политики, учество и застапување. Проект финансиран од ЕУ.
- Socio – Political Participation of Youth in North Macedonia: Apathy, Optimism or Disappointment? Study 2019. Westminster Foundation for Democracy, North Macedonia.
- Студија за млади во Северна Македонија 2018/19, Фондација Фридрих Еберт.
- Национална стратегија за млади 2016 – 2025, Агенција за млади и спорт.