Регистрирањето на онлајн медиумите во регистарот треба да биде услов за добивањето финансиски средства за медиумскиот маркетинг на политичките партии на избори и рекламирањето на бизнис – компаниите во медиумите. Треба да биде и услов за добивање на државна помош од буџетот, а членството во Советот за етика, треба да биде критериум за добивање на државни субвенции од страна на приватните весници во земјата.
Пишува: Сефер Тахири
Покрај регулацијата како модел за односите меѓу медиумите и општеството (државата, институциите, политиката, бизнисот, маркетингот итн), многу е важен моделот на саморегулација.
Овој модел е многу значаен за димензијата на етиката во новинарството (професионални стандарди и етички норми). Саморегулацијата кратко речено значи дека самите новинари/ медиумски работници ќе го регулираат својот систем. Овој инструмент е посeбно важен во земјата, бидејќи онлајн медиумите, популарно познати како портали, не се регулирани со законите за медиуми.
Регистарот на професионалните онлајн медиумите
Во Република Северна Македонија, онлајн медиумите не подлежат под ниедна јавно законска обврска за нивно регистрирање, но и за транспарентноста на сопственоста и за објавување на импресумот (адресата и имињата на новинрите / уредниците на редакцијата).
Како еден од инструментите за зацврстување на саморегулација во медиумската сфера, Советот за етика во медиумите во соработка со Здружението на новинарите, ја презема иницијативата за создавање на доброволен регистар на онлајн медиуми, а на 7 март, 2020 гоина се креира посебна платформа, наречена Промедиа.
Според условите за членство во Етичкиот совет, а потоа во регистарот, интернет порталите е потребно да исполнуваат одредени услови. Професионалните онлајн медиуми, треба да ја истакнуваат на трансапарентен начин сопственоста и уредувачката структура, затоа што медиумите кои се претставуваат со нивниот идентитет, го зголемуваат професионалниот интегритет.
Регистарот за професионални онлајн медиуми предвидува обврзувачки критериуми, но и некои кои се сметаат како дополнителни. Нив медиумските професионални организации ги дефинирале како минимални стандарди, кои треба да се исполнуваат.
Задолжителни критериуми:
1. Да имаат наведено веродостоен импресум (уредник, редакција), контакт- податоци и адреса
2. Да гo почитуваат Кодексот на новинарите, Повелбата за етичко известување за избори и Статутот на СЕМ
3. Членките да се онлајн медиуми кои редовно објавуваат информативни содржини од јавен интерес
4. Да имаат регистрирано правно лице во Република Северна Македонија и транспарентно да ја декларираат сопственоста
5. Членките да имаат транспарентно финансирање, во согласност со законот
6. Да ги објавуваат одлуките на СЕММ и да се вклучуваат во процесот на медијација
7. На својата страница да постават банер со кој се обврзуваат дека ќе ги почитуваат принципите на Кодексот (и саморегулацијата)
8. Објавените текстови да се потпишани од автор, а доколку се преземени од други медиуми тоа да биде наведено, во согласност со Законот за заштита на авторски праваKritere të detyrueshme:
Дополнителни препораки:
1. Членките да имаат објавено ценовници за рекламирање или линк до објавен ценовник во маркетинг агенција
2. Членките потребно е да имаат МК домеин
3. Платената комерцијална содржина потребно е да е видливо означена
4. Пожелно е професионалните редакции да имаат најмалку еден уредник и најмалку двајца вработени и просторни и технички услови за професионално извршување на работата
5. Медиумите да го наведат датумот и часот на објавување на своите содржини
Според Советот за етика во медиумите, медиумот се исклучува од членство по три одлуки на Комисијата за жалби во рок од три месеци, во коишто е утврдено прекршување на Кодексот на новинари, при што Управниот одбор на СЕММ го зема предвид однесувањето на медиумот во текот на процесот, учеството во медијација и поправката на стореното прекршување.
Од критериумите, дискутабилни се две: првиот, дека онлајн медиумите треба да имаат одреден број на вработени, но и технички и просторни услови, бидејќи во денешното време, кога технологијата е многу развиена а публиката е онлајн, новинарството не може да се ограничува на физичките димензии. Вториот, е барањето, онлајн медиумите да имаат домеин .mk, бидејќи според дел од експерите, интернет просторот е слободен и неограничен, односно треба да се дозволуваат и портали со други домеини.
Како да се засцврсти медиумската саморегулација?
И покрај фактот, што има простор за дебата во медиумската заедница околу критериумите за членство во регистарот, саморегулацијата во земјата како концепт и механизам доживува еволутивен развој.
Секако, дека, медиумите и новинарите можеле многу повеќе да влијаат врз нејзиниот развој. Можеби не беа подготвени за еден ваков нов механизам. Од друга страна долго време (од 1997 до 2014 година, кога почнала саморегулацијата), како единствен мехамизам постоела регулацијата во медиумската сфера и токму поради овој факт кон саморегулацијата се гледаше и сеуште се гледа со голема доза на скептицизам. За жал!
Ова го потврдува и негаторскиот пристап на поголемиот број на медиумите кон саморегулацијата. Кога Комисијата за жалби при Советот за етика во медиумите ќе заклучи дека дел од медиумите го прекршиле кодексот на новинарите, а според саморегулаторните правила се обврзани да ги објавуваат одлуките, тоа го прават ретко. Во случај да ги објавуваат, тоа многу често го прават со коментари кон одлуките, во кои не се согласуваат и ги отврлуваат целосно. На овој начин дел од медиумите не прифаќаат дека и новинарите/ уредниците може да грешат, а со ваквото постапување и даваат голем удар на механизмот.
Од друга страна, општествените фактори, само декларативно ја подржуваат саморегулацијата. „Владата активно ќе ја поттикнува дискусијата помеѓу медиумите, медиумските здруженија и граѓанскиот сектор, со цел саморегулација, корегулација и утврдување на медиумски стандарди за интернет порталите, согласно препораките на Европската комисија и Советот на Европа„ стои во предлог-планот против ширењето дезинформации, објавен во јули, 2019 година.
Но, наместо декларативни заложби, треба да се преземаат конкретни чекори. Ако власта и иституциите, заедно со бизнисот и граѓанското општество, сакаат да потврдуваат дека имаат политича и општествена волја за подржување на концептот за саморегулација, на медиумите кои се придржуваат кон професионалните стандарди и етичките норми, треба да им се овозможуваат одредени права и привилегии.
Регистрирањето на онлајн медиумите во регистарот и издвојувањето на професионалните од непрофесионалните, треба да биде услов за медиумскиот маркетинг на политичките партии на избори. Истотака тоа треба да важи и за рекламирањето на бизнис – компаниите во медиумите, а треба да биде и услов за добивање на државна помош од буџетот, како што се случи во периодот на пандемијата на ковид 19.
Истотака, членството со Советот за етиката во медиумите, треба да биде услов за добивање на државни субвенции од страна на приватните весници во земјата.
Една друга „привилегија„ која може да им се нуди на професионалните медиуми е давањето можност за пристап во државните институции односно да се овозможи акредитирање само на новинарите, кои ги претставуваат сериозните и одговорните медиуми, што подразбира тие кои имаат редакција и импресум.
Oвој новинарски текст е подготвен од авторот Сефер Тахири ангажиран од Советот за етика во медиумите во Македонија, во рамките на проектот „Медиумска саморегулација: зајакнување на медиумскиот професионализам за јавно добро“ поддржан од УНЕСКО и не ги одразува ставовите на донаторот или нарачателот.