Ако сакаме да создадеме развиено општество, мора да изградиме рамноправно општество. Ова рамноправно општество значи правда, еднакви можности и солидарност. Репликацијата на средновековните монархии не може да донесе ниту стабилност ниту развој.
Пишува: Џелал Незири
Поделбата во групи е карактеристична за секое општество. Така било историски и ќе биде така. Луѓето низ историјата биле поделени по расна, верска, географска, етничка, социјална, политичка, партиска основа… Најмоќната група секогаш доминирала и ги експлоатирала најслабите. Најмоќната група не мора нужно да биде најбројна. Во повеќето случаи имаме работа со владеење на малцинството над мнозинството.
До крајот на 19 век, државите припаѓале на кралски семејства, верски свештеници и феудалци. Оваа група не беше ни 1% од општеството во кое водеа и живееја. Остатокот, селанството, работела за да преживее. Првите не знаат до каде е границата на луксузот, додека вторите знаат само како да преживеат. Првите ги уживале сите права, вторите ниедно.
Таквата поделба го предизвика она што се нарекува голема пресвртница во историјата – Француската револуција од 1789 година. Востание кое ја отстрани апсолутната власт од кралевите и ја даде државата на народот. А народот преку демократски механизми почна да ги избира претставниците во институциите и нивните лидери. Мотото на Револуцијата „слобода, еднаквост и братство“ значеше создавање на праведно, еднакво и солидарно општество. Оттука започнаа и различни идеолошки движења, кои бараа идеални општества.
Современите држави денес имаат пософистицирани механизми за гарантирање на слободата, еднаквоста и човечкото достоинство како основни човекови права. Така, модерната држава се оправдува само ако успее да создаде механизми кои би овозможиле правична распределба на богатството. Се разбира, не според комунистичкиот концепт, туку во оданочувањето и социјалните политики. Суровите капиталистички држави не се модерни – тие личат на монархии со феудални системи.
ДАНОЦИ
Северна Македонија е дефинирана и како социјална држава со Уставот. „Република Северна Македонија е суверена, независна, демократска и социјална држава“, се вели во член 1 од Уставот. Но, колку е навистина социјално? Една неодамнешна студија спроведена од некои професори на УЈИЕ открива друга реалност: од 3,4 милијарди евра лични примања за една година, близу половина милијарда одат на сметките на само 1% од населението. Според државната статистика, бројот на активно население на пазарот на трудот е близу 950 илјади. Еден процент од оваа бројка, односно само 9.500, имаат просечен годишен приход од по 50.000 евра, додека останатите – односно 99% имаат просечен годишен приход од по речиси 3.000 евра. Голема разлика која ги продлабочува општествените поделби и произведува турбуленции од различна природа.
Затоа, оваа студија препорачува премин од рамна стапка на персонален данок на доход кон прогресивна. Со оваа реформа најбогатите би плаќале повеќе данок затоа што можат, додека најсиромашните би се оданочувале помалку.
Искуството на многу држави кои имаат инсталирано прогресивна стапка на персонален данок е дека оваа реформа има широка поддршка од народот. Всушност, богатото „малцинство“ никогаш не ја проблематизирало реформата затоа што сметала дека е исправна. Затоа, денес повеќето држави, без разлика дали се демократски или автократски, имаат прогресивен систем на плаќање даноци за да се ублажат социјалните нееднаквости.
Сепак, ова сè уште изгледа невозможна мисија во Северна Македонија. Се чини дека овој богат 1 процент е многу помоќен во водењето на државата од остатокот од населението. Или дури и многу егоцентричен и несолидарен. Обидот за спроведување на прогресивната стапка пропадна во 2019 година, бидејќи најбогатите најдоа различни начини да го избегнат данокот. Ова одбивање на богатите да плаќаат поголем данок доведе до намалување на буџетските приходи, што го принуди Министерството за финансии да го стави под мораториум на 36 месеци.
КОНКУРСИ
Друга поделба или дискриминација се појавува кога станува збор за можностите за вработување и напредување во кариерата. Во Северна Македонија веќе е воспоставена нормалност да бидеш „нечие дете“ за да се вработиш. Стана груба нормалност, каде што дискриминацијата врз основа на општествени слоеви ја замени дискриминацијата од комунистичкиот и посткомунистичкиот период.
Има голем број институции, фирми, комисии, одбори и државни агенции каде месечната плата е повисока од онаа на премиерот. Овие места се „резервирани“ од оние кои се на власт, на централно или локално ниво, кои не ја сфаќаат власта како должност преземена од народот за извршување на работа од општ интерес, туку како витална можност за лична корист.
Конкурсот одамна е формалност и „досадна работа хартија“, додека оценувањето на квалификацијата и квалитетот на кандидатите е правопропорционално со нивото на функцијата што ја има „некој“ кој стои зад нив.
Оваа логика е демотивирачка, депримирачка и обесхрабрувачка за оние малку млади луѓе кои се надеваат дека еден ден и овде ќе испливаат на површина вредности. Дека еден ден и ова место ќе стане. Дека еден ден меритократијата ќе надвладее над деструктивната партизација во речиси сите државни институции.
Ако сакаме да создадеме развиено општество, мора да изградиме рамноправно општество. Ова рамноправно општество значи правда, еднакви можности и солидарност. Репликацијата на средновековните монархии не може да донесе ниту стабилност ниту развој.