На 19 март во Црна Гора ќе се одржи првиот круг од претседателските избори, на кои граѓаните ќе избираат меѓу актуелниот претседател Мило Ѓукановиќ и лидерите на партиите кои ја соборија неговата Демократска партија на социјалистите (ДПС) од власт во 2020 година. Иако во црногорскиот систем на поделба на власта функцијата на претседателот е значително послаба од онаа на премиерот, овие избори се сметаат за значајни, бидејќи можат да бидат увертира за вонредни парламентарни избори и нова поделба на власта на прилично комплицирана црногорска политичка сцена .
Покрај Ѓукановиќ, во игра е и Андрија Мандиќ, еден од лидерите на просрпскиот Демократски фронт (ДФ), како и Јаков Милатовиќ од новото движење „Европа сега“, кое е се попопуларно меѓу гласачите, потоа Алекса Бечиќ, како лидер на Демократите, уште една значајна партија на мнозинската струја, која, сепак, помина послабо на неодамнешните локални избори. Кандидати се и лидерот на една од бројните партии на владејачкото мнозинство – Обединета Црна Гора, Горан Даниловиќ и пратеничката на опозициската Социјалдемократска партија (СДП), Драгиња Вуксановиќ-Станковиќ.
Доколку има втор круг избори, тој ќе се одржи на 2 април.
Тест за силата на Ѓукановиќ, но и на новата влада
Политичката аналитичарка Далиборка Уљаревиќ за ДВ оценува дека на овие претседателски избори ќе се одлучува за датумот и резултатот од евентуалните вонредни парламентарни избори. „За победничките коалиции од изборите во август 2020 година и новите актери од тој дел од политичкиот спектар, ова ќе биде најсериозен тест дали успеале да го зачуваат тој резултат или овие две и пол години ги разочарале граѓаните. до тој степен што сè уште го гледаат Ѓукановиќ како свој мнозински избор. Овие избори ќе ја одредат и иднината на самата ДПС, која не успеа суштински да се реформира, ниту да се позиционира како партија која има сила и знаење да делува како силна опозиција, поради што бележи надолен тренд, иако тој сè уште не е драматичен. Конечно, овие избори ќе одредат дали Црна Гора ќе остане во рамките на досега утврдените надворешнополитички приоритети или ќе се менуваат под руско-српско влијание“, смета Уљаревиќ.
И Билјана Матијашевиќ, политички новинар од весникот „Вијести“ смета дека овие претседателски избори се значајни, бидејќи, како што вели, се мерило за моќта што моментално ја има Ѓукановиќ. „Тој беше ослабен по парламентарните избори, кога неговата партија ја загуби власта. Ова е неговата последна шанса да ја врати својата, а со тоа и моќта на ДПС“, смета Матијашевиќ.
Кампањата ќе биде кратка како никогаш досега, но веќе ја одбележа еден куриозитет. Имено, лидерот на движењето „Европа сега“, Милојко Спајиќ, беше исфрлен од трката за претседател, бидејќи се покажа дека има живеалиште во Белград и српско државјанство, што е спротивно на црногорскиот Закон за државјанство. Спајиќ претходно тврдеше дека нема двојно државјанство, а на крајот се правдаше дека неговиот адвокат навреме не го одјавил од српско државјанство. Затоа Државната изборна комисија (ДИК) во која ДПС и ДФ имаат најмногу членови, не ја потврди неговата кандидатура. Податоци од Србија беа побарани и за Мандиќ, кој уште пред 12 години рече дека има српско државјанство. Од Белград стигна одговор дека тој нема живеалиште во Србија.
„Очигледно е дека имаше здружена акција на ДПС и ДФ работеше, бидејќи сега имаат заеднички непријател – „Европа сега“. За ова секако придонесе и неодговорноста на Спајиќ и тоа што ја доведе јавноста во заблуда. Тука Србија директно се вмеша во изборниот процес“, посочува Матијашевиќ.
Уљаревиќ смета и дека дисквалификацијата на Спајиќ од страна на Комисијата е формално-правно спорна и дека е од политичка природа, но нагласува дека материјалот за таа одлука го дал самиот Спајиќ. „Очекувано, тоа го искористија неговите најсилни политички противници, но мислам дека нема стратегија за соработка меѓу ДПС и ДФ, туку тоа е ад хок акција , од заеднички интерес“, додава Уљаревиќ.
Извесен втор круг од изборите, а во него …
Предизборните анкети велат дека вториот круг од изборите е извесен, а аналитичарите, но и партиите се согласни дека во него сигурно на едната страна ќе биде и Ѓукановиќ – и Мандиќ или Милатовиќ. Помалку шанси му се даваат на Бечиќ.
„Драгиња Вуксановиќ-Станковиќ ќе му земе неколку про-црногорски гласови на Ѓукановиќ, но тоа нема сериозно да го загрози. Од друга страна, гласовите на победникот на изборите во 2020 година ќе бидат распределени меѓу Мандиќ, Бечиќ и Милатовиќ. Да имаа победниците заеднички кандидат Бечиќ или Милатовиќ, ќе им беше загарантирана победа во првиот круг“, убедена е Матијашевиќ.
Во вториот круг ги гледа Ѓукановиќ и Милатовиќ: „Ако не се случи нова афера во „Европа сега“, тогаш Милатовиќ има поголеми шанси за победа. За кратко време успеа да собере повеќе од 20.000 потписи за кандидатура, бидејќи граѓаните се налутија како одговор на оспорената одлука на Изборната комисија за дисквалификување на Спајиќ. Исходот од вториот круг ќе зависи и од тоа за кого ќе поддржи ДФ“, смета новинарката на „Вијести“.
Од друга страна, Уљаревиќ смета дека ваквата констелација на односи ќе им помогне на Ѓукановиќ и Мандиќ да се сретнат во вториот круг. „Дисквалификацијата на Спајиќ не е единствениот товар со кој Милатовиќ влегува во изборната трка, бидејќи има контроверзи и околу имотот на Спајиќ. Милатовиќ за време на кампањата ќе мора да биде поодбранбен, да го оправдува својот партиски пријател и лидер, а просторот за афирмирање на сопствената програма е стеснет“, смета Уљаревиќ. Таа вели дека проблемот за Милатовиќ е што цели на сличен електорат како Бечиќ.
Политички крај или враќање на Ѓукановиќ?
На овие избори Ѓукановиќ се бори за трет претседателски мандат. „Доколку победи“, потсетува Уљаревиќ, „Ѓукановиќ ќе биде еден од најдолговечните владетели во модерната историја, бидејќи со тој мандат би одбележал 37 години власт. Неговата победа би и дала огромен поттик на ДПС за парламентарните избори, особено што последните две влади сериозно потфрлија, до тој степен што сега дури и грешките на ДПС од претходниот период изгледаат помали. Од друга страна, неговиот пораз би значел и крај на ДПС, односно во најдобар случај би ризикувале да добијат двојно помалку мандати на следните парламентарни избори. Значи, за Ѓукановиќ ова е битка од која излегува како полковник или покојник, средина нема“, смета Уљаревиќ.
Но, Матијашевиќ потсетува, изминатите 30 години, во политичка смисла, Ѓукановиќ по секој пад „секогаш застануваше на нозе“: „Очекувам дека ќе ги загуби изборите, но и дека нема да се повлече од политичкиот живот, барем не до следните парламентарни избори, но ќе започне силна предизборна кампања и ќе се обиде да биде многу присутен во јавноста – за инает“, вели Матијашевиќ.
Од друга страна, кандидатот на ДФ, Мандиќ, кој прв ја започна кампањата, во предизборните видеа повикува на помирување и вели дека жали што неговите постапки поттикнале поделби во Црна Гора. „Мандиќ има професионално добро осмислена и одговорна кампања која има за цел поширок опфат од неговиот стандарден електорат“, оценува Уљаревиќ. „Сепак, не сум сигурна колку ефикасна може да биде. Од друга страна, тоа не може да му наштети, бидејќи нема десничарски кандидат кој би му наштетил поради тој пристап“, оценува Уљаревиќ.
Матијашевиќ, пак, смета дека, „колку и да звучи убедливо, тешко некој да му поверува на Мандиќ“: „Премногу повикуваше на поделби за некој да му верува дека се сменил“. Мандиќ сега е насочен кон младите, просрпски гласачи, кои не се сеќаваат на неговите претходни настапи во Собранието на Црна Гора и повиците за конфликти“, заклучува Матијашевиќ.