Пишува: Kатерина Колозова
Последиците од укинувањето на бугарското вето на преговорите на Северна Македонија што се одржаа летото 2022 година, под француското претседателство со Европската унија, предизвика прилично неочекувана промена на мислењето во јавноста. Оттогаш, вообичаеното про-ЕУ мнозинство меѓу локалната експертска јавност и новинарите се спротивставува на Заедничкиот став на ЕУ за отворање на преговорите, вклучително и придружната преговарачка рамка – го повикува премиерот да го одбие, проследено со апели за паузирање на преговорите кои до оваа пролет 2023 година не престанаа. Главната причина за ова е перцепцијата дека самиот документ, односно заедничкиот став на ЕУ, вклучувајќи го Рамковниот, и самиот преговарачки процес се засновани на историски ревизионизам кој ќе го избрише македонскиот национален идентитет. „НЕ за ваква Европа“, „НЕ за недемократска Европа“ се пароли кои можеби премногу често ги слуша централно-левичарскиот мејнстрим на граѓанското општество и академијата, како и националистичките партии ВМРО-ДПМНЕ и Левица.
Главниот тек на граѓанското општество специјализиран за интеграција во ЕУ, како што се Институтот за европска политика (ЕПИ) и Институтот за демократија Социетас Цивилис-Скопје (ИДСЦС):
„Ако прифатиме, односно со молчење, одобруваме воведување билатерални прашања и бугаризација на самиот процес, не верувам дека многу земји-членки или воопшто дали некоја ќе се спротивстави на тоа, како што беше претходно случајот со Чешката Република и Словачка, особено во контекст на итноста на моментумот и кризата во Украина, при што на ЕУ ѝ треба итен успех на Западен Балкан и нејзината перспектива од перспектива на европското проширување. Во самиот дел од предлогот, голем дел е реално штетен.“ вели директорот на ИДСЦС Марко Трошановски.
Врз основа на деск-анализата (списокот на анализираните извори е на крајот од документот) спроведена за целите на оваа студија, можеме да заклучиме дека следните премиси на дискусијата треба да бидат:
– ЕУ се смета за „недемократска“ поради нејзиното задоволување на бугарското националистичко тормозење на Северна Македонија (сите аргументи покренати во прилог на тезата за демократски недостаток на ЕУ се поврзани чисто со ова прашање, а понекогаш и со договорот со Грција)
– Дури и НО и научниците специјализирани за интеграција во ЕУ до ден-денес негираат дека преговорите навистина започнале поради условеноста што може да доведе до нивно запирање – признавањето на бугарското малцинство во Северна Македонија.
– Елитното граѓанско општество за кое станува збор, големото, видливо и богато, декларирано како централно-левичарсао и умерено десничарско ГО – вклучително и академијата и медиумите – се против признавањето на бугарското малцинство. Да го забележиме фактот дека истиот дел од општеството кој инсистира на националната, етно-јазична дистинктивност меѓу македонската и бугарската држава и народи, како и нивните одделни културно-историски средини, го отфрла признавањето на посебно малцинство – наречена бугарско. Чуден избор е ако се земе предвид дека таквото признание би ја гарантирало посебноста на македонското мнозинство.
Секако, ниту една општествена група не е монолитна, ниту еден дел од спектарот на политичката дебата не е едноличен и не сакаме да ги избришеме нијансите меѓу различните актери и гласови. Сепак, ситуацијата во земјата е длабоко поларизирана во голем број политичко-социјални низи и во овој контекст, прашањето за проширувањето на ЕУ има доминантен статус. И левицата и десницата во јавната дебата се чини дека се обединети во однос на прашањето за проширувањето, или поконкретно резервираноста кон него и во нивното противење на признавањето на бугарското малцинство. На второто, се потпира продолжувањето на замрзнувањето на пристапувањето во ЕУ. Така, и тоа прашање спаѓа во категоријата на (против) продолжување на проширувањето на ЕУ.
Дискурсот е всушност двосмислен: никој не се осмелува, особено оние финансирани од евроатлантските извори, да кажат експлицитно дека се против интеграцијата во ЕУ, додека загрижувачко мнозинство од нив се за а) прекин на преговорите, б) гледање на алтернативи на ЕУ, и против а) спроведувањето на бугарско-македонскиот договор како дел од преговарачкиот процес, б) уставното признавање на бугарското малцинство. И покрај тоа што го признаваме растечкиот евроскептицизам во земјата поради фактот што Северна Македонија е земја-кандидат (непреговарачка) речиси две децении, мора да признаеме дека преломната точка што означува драматичен пад на поддршката на нацијата за пристапување во ЕУ е директно поврзана со бугарско-македонските (не)соседски односи. Ако продолжиме со дискусијата за судбината на понатамошното пристапување на земјата во ЕУ од чисто техничка смисла, би можеле да кажеме дека не претстои вето – барем во догледна иднина – од соседите на Северна Македонија. Сепак, постои можност за парадоксален чин на она што може да се нарече „само вето“: ако Собранието на Северна Македонија не гласа за бугарското малцинство во Уставот на земјата до ноември 2023 година, преговорите ќе бидат замрзнати, процесот на пристапување, уште еднаш, вратен во состојба на неодреден застој.
Така, уште еднаш се спротивставуваме на тврдоглаво никнатиот ѕид на конкурентниот национал-романтизам на Балканот на патот на процесот на проширување на ЕУ. Во овој политички есеј, ние ја разгледуваме работата од две перспективи: не само од аспект на пристапувањето, а со тоа и од западнобалканската и македонската гледна точка и интереси, туку и од перспективата на проширувањето на ЕУ, што, овде тврдиме станува сѐ повеќе гео-политички наместо технократски. Последново е точка што би сакал да ја одбраниме со повикување на следните аргументи во нејзина полза: францускиот политички дискурс ориентиран кон центарот, особено експертскиот дел од јавноста, кој промовира вредности и цели инкапсулирани во слогани како „Pour une Europe geopolitique , но и притискање за идеи како што е европската политичка заедница. Последното може да се смета како второстепена верзија на Унијата која всушност се спротивставува на натамошното проширување до полноправно членство на сите кандидати за ЕУ. Како и да е, би ја аргументирале опозицијата – Унијата добива политичка, па дури и геополитичка основа со додавање политичка унија околу неа или поткрепување или дополнување. Идејата не е ниту целосно оформена, ниту знаеме дали ќе стане реалност – така што, овде ќе се третира како маркер, симптоматска промена во европскиот мејнстрим дискурс за погенеричкото прашање за „Европа како некаква форма на – дури и ако е само лабаво – единство“.
#демократски_институции #institucione_demokratike #democratic_institutions #CivicaMobilitas