Аналитичарот и новинарот Николај Крастев е добар познавач на политичките процеси во Бугарија и регионот. Во интервју за Инбокс7 тој зборува за многу актуелни теми кои ги засегаат нашите земји, Балканот но и пошироко. Протерувањето на руски свештеник во исто време од страна на владите во Скопје и Софија, според него е очекувана активност на двете земји кои се обидуваат да се справуваат со штетното влијание во нивната територија. Крастев вели дека една од целите на руското влијание е продлабочувањето на недовербата и непријателството меѓу С.Македонија и Бугарија. Тој е оптимист дека уставните измени ќе поминат, а вели дека истите не се прават со бугарски, како што претендира опозицијата.
ИНБОКС7: Северна Македонија и Бугарија во исто време протераа руски свештеник заради разузнавачки активности во двете земји. Се работи за координација или е само случајност?
Николај Крастев: Тоа не е ниту случајност, ниту координирана акција на властите во Скопје и Софија. Западен Балкан беше цел на руски разузнавачки операции во последните 10 години. Во Бугарија пред неколку години имаше обид да се стави отров во салата со рукола на бизнисмен кој има легален бизнис со производство на оружје. Сомнежите дека руските специјални служби стојат зад овој обид до ден денес не се отфрлени на јавниот простор. Исто така, Русија покажува интерес за бугарските фабрики за оружје, кои ги напаѓа за да не ги снабдува пазарите со оружје на кои доминира Москва, како и да спречи бугарското производство на оружје да оди во украинската армија. Руските разузнавачки активности на Балканот почнаа појасно да се гледаат откако двајца офицери на руското воено разузнавање се обидоа на терен во Црна Гора да направат обид за државен удар со помош на српски „волонтери“ и локални политичари од српскиот политички сегмент. За Русија нашиот регион е природен простор за предизвикување кризи и тензии.
ИНБОКС7: Вие имате изјавено дека Руската црква работи за српските интереси во Северна Македонија. Може ли да се вели и обратното – дека Српската црква работи за руските интереси во регионот?
Николај Крастев: Убеден сум дека делувањето на руското свештенство кое работело во Софија и во Скопје имало неколку главни задачи. Една од нив беше да се продлабочат тензиите меѓу Бугарската и Македонската православна црква, зголемување на недовербата меѓу нивните елити и желбата да не се најде решение за отворените прашања меѓу нив. Се сеќавате на писмото што Светиот синод на МПЦ го испрати до својот бугарски синод, под каков притисок ги доведе владиците во Софија. Српскиот патријарх Иринеј директно и се закани на БПЦ да не се меша во решавањето на македонското црковно прашање. Одбивајќи да ја прифатат одговорноста и тогаш да помогнат во решавањето на проблемот со Македонската православна црква, некои од владиците во бугарскиот синод им служеле на српските, но и индиректно на руските црковно-дипломатски интереси. Неколку месеци подоцна, по доаѓањето на писмото од Македонската црква, во Софија во посета пристигна рускиот патријарх Кирил, кој го искара бугарскиот претседател Румен Радев, што е неприфатливо, бидејќи Бугарија им оддава почит на загинатите не само руски, туку и Украински, фински и белоруски војници за време на Руско-турската ослободителна војна во 1877-1878 година. Неколку дена по оваа посета, Васијан Змеев (2018) пристигна како поглавар на Руската црква Подворие „Свети Никола Мирликијски – Чудотворец“ го зазеде местото на неговиот претходник Филип Василцев, кој создаде доста проблеми поставувајќи ги Бугарите против руските верници во црквата. Поради ова, тој беше принуден да ја напушти Бугарија, но неколку месеци подоцна се врати со шенген виза издадена од Италија. Руската црква отсекогаш и помагала на Српската црква. Во врска со ова, може да се каже дека неговата цел беше да помогне во создавањето негативен однос кон вселенскиот патријарх Вартоломеј, особено кога Фенер со томос ја призна Украинската православна црква. Руската православна црква направи се што е можно, преку нејзините стари врски со Бугарската православна црква, да не ја признае Украинската црква, да нема никакви служби, како и да ја одложи БПЦ да биде активен играч во регионалната црковна дипломатија одбивајќи да преземе однос кон МПЦ како и премолчено да го отвори патот СПЦ да стане главен фактор во оваа работа. Како и да кажете, едно е јасно дека меѓу Московската патријаршија и Печка патријаршија постои многу голема синхронизација за меѓусебна поддршка и помош. На ист начин, на ист начин се отвораат сложени социјални прашања како што се правата со ЛГБТ заедницата и не компромисот за статусот на Косово, се создаваат нови линии на фронтот во општествата на Балканот, со кои тие ги зајакнуваат и радикализираат незадоволните јавни групи. Пред една година Русија организираше голем протест во Белград против властите во Србија, на кој демонстрантите носеа црковни знамиња и црковни транспаренти кои го истакнуваа православниот карактер на Србија. Се верува дека зад овој огромен протестен митинг, од една страна, стоеле руското воено разузнавање, како и Руската православна црква и СПЦ, кои заедно сакале да му покажат на претседателот Александар Вучиќ дека не треба да има враќање назад.
ИНБОКС7: По ветото на Бугарија за РСМ во 2020 година, бившиот премиер на нашата земја, Зоран Заев, рече дека станува збор за „тешка геостратешка грешка“. Во последните години растат симпатиите за Србија, а Бугарија се повеќе се гледа како непријателска земја. Дали тука Русија го виде моментот за да го зајакне нејзиното влијание преку лобирање кај СПЦ да ја признае МПЦ-ОА, чин кој придонесе кон поголемо зближување на РСМ со Србија и оддалечување од Бугарија?
Николај Крастев: Вистината е дека со промената на политиката на Бугарија во однос на соседна Македонија во 2019 година до израз дојдоа сериозни проблеми меѓу нашите земји. Недовербата се продлабочи, што доведе со текот на времето да бидеме сведоци на промена во односот на двата народа еден кон друг. Бугарија и Северна Македонија станаа предмет на совршена хибридна операција. И овде улогата на старите српски и југословенски структури во Македонија, како и на старите комунистички специјалци од времето на Тодор Живков, со помош на Москва, работеа на зголемување на тензијата меѓу Софија и Скопје. Не ретко руската амбасада во Скопје на Твитер ги интензивираше острите теми во врска со Бугарија и Бугарите, со што се создаде тензија. Во Софија оваа работа ја вршеа разни јавни кругови, кои преку социјалните мрежи ги свртеа бугарските граѓани против Северна Македонија. Во меѓувреме, РПЦ, за да ја одземе иницијативата на Вселенската патријаршија, направи се што е можно Српската православна црква да преземе иницијатива и таа да стане предводник во признавањето на МПЦ, која ги оддалечи Бугарија и нејзината црква од регионалната црковно-дипломатска игра.
ИНБОКС7: Колкаво е руското влијание во Бугарија?
Николај Крастев: Влијанието на Русија во Бугарија е доста сериозно, иако со годините се намалува, но и понатаму предизвикува загриженост. Се фокусира на енергијата, на елитите на одредени партии како БСП, АБВ, Вазраждане и некои националистички партии. Во медиумите имаат свое присуство, иако не толку големо, но на социјалните мрежи преку своите ботови учествуваат во формирањето на јавното мислење развивајќи носталгија за време на владеењето на Тодор Живков. Долгата рака на Москва се гледа и во создавањето недоверба во владите на актуелниот премиер Николај Денков и поранешниот Кирил Петков, поради нивната политика кон Украина и потребата да и се даде воена помош. Искористена е и темата Македонија во летото 2022 година. Во последно време се забележува негативен став кон влезот на Бугарија во еврозоната и против усвојувањето на единствената европска валута.
ИНБОКС7: Од 2018 година Северна Македонија има протерано дури 17 руски дипломати заради мешање во внатрешните политики во земјата. Истото го има сторено и Бугарија. Дали мислите дека сега имаме помало руско влијание во двете земји?
Николај Крастев: Минатата година Бугарија протера 70 руски дипломати и вработени во руската амбасада и во генерален конзулат во Варна, додека претставништвото во градот Русе останува затворено. Руските дипломати имаат корист од старите мрежи на дипломирани во советски универзитети, како и поранешни специјалци и оние кои се во брак со Русинки. Така беше пред три години кога во бугарското Министерство за одбрана беше откриена шпионска мрежа, која ја водеа сличен поранешен офицер од службите и неговата сопруга. Под изговор дека оди да се види со сопругот на руски дипломат, ги пренесе податоците на руското разузнавање. Мислам дека Русија воопшто не се откажа од Бугарија и Северна Македонија и ќе направи се за да го зајакне своето влијание во нив по линијата на православните цркви, меката моќ преку културна дипломатија и изучување на рускиот јазик, барајќи луѓе подготвени да работат за нивните интереси.
ИНБОКС7: Земјата е на историска раскрсница, која ќе ги одредува евроинтеграциските но и внатрешните политички процеси во земјата. Зборот ми е за уставните измени за внесување на етничките Бугари во преамбулата, обврска која произлегува од Преспанскиот договор. Овие измени треба да се случат до ноември годинава, но опозицијата во РСМ, без чии гласови нема да се стигне до потребното двотретинско мнозинство, има цврст став – нема да гласа за измени „под бугарски диктат“. Какви очекувања имате вие?
Николај Крастев: Колку и да е комплициран политичкиот процес во Северна Македонија, мислам дека промените во уставот на вашата земја ќе бидат направени. Промените не се прават, како што тврдат лидерите на пробелградската опозиција ДПМНЕ и Левица, дека се под „бугарски диктат“. Северна Македонија има обврска според предлогот на Франција за ЕУ од јуни 2022 година и се согласи да го спроведе со впишување локални Бугари во нејзиниот Устав. Она што ме плаши е тоа што во Македонија денес уште еднаш се обвинува Бугарија за ситуацијата. Враќањето на стереотипите од југословенското минато, кое вешто го обновуваат во масовната свест на Македонците од страна на владетелите од Белград, е сигнал дека, политички, Србија не сака Македонија да ги прифати уставните измени, бидејќи Скопје може брзо да го престигне Белград на овој пат. Целта на Белград, но и на Москва е што повеќе да се одолговлекува евроинтеграцијата на земјите од Западен Балкан, за да се зачува тензијата во регионот. Главните проблеми се односите меѓу Косово и Србија и постапките на Милорад Додик во српскиот босански дел.
ИНБОКС7: Дали во овој процес може да има штетно надворешно влијание со цел блокирање на интеграцискиот процес за РСМ, но и за Албанија и другите земји?
Николај Крастев: Мислам дека негативното влијание врз процесите може да се зајакне со намалување на желбата на општествата не само во РСМ и Албанија, туку и во Косово и Србија поради наталожените проблеми и лошото наследство од минатото и етничките тензии. Се надевам дека нема да дојде до блокирање на патот на РСМ и Албанија, бидејќи руската инвазија на Украина ја смени парадигмата на меѓународните односи. Но, руското, кинеското и српското влијание на Западен Балкан е сериозно и иако имаат различни цели, не заостанува, напротив се стабилизира и зајакнува.
ИНБОКС7: Од раните утрински часови па се до ноќта во недела се одвиваше вистинска војна меѓу косовските безбедносни сили и група на вооружени етнички срби. Во овие борби загинаа најмалку тројца од групата и еден косовски полицаец, а неколкумина беа ранети. Дали после овој ден очекувате нормализација на односите Косово-Србија или нова ескалација?
Николај Крастев: Односите меѓу Косово и Србија се на многу ниска точка на развој. Тоа е поради двата национализми кои многу живо се судираат во нашиот регион. Пример за тоа беше тензијата на северот на Косово на 26 мај, во која, покрај цивили, многу сериозно настрадаа и војници од италијанскиот мировен контингент во КФОР. Средбата меѓу српскиот претседател Александар Вучиќ и косовскиот премиер Албин Курти пред две недели не даде многу повод за оптимизам. Поради тврдоглавоста на Курти, Косово е пред губење на западните партнери, што е критично за стабилноста на најмладата балканска земја. Убиството на полицаец од Косово на северот на земјата од неделата покажа дека Западен Балкан се наоѓа во тежок период на неговиот развој, кој може да трае подолго од очекуваното.