Пишува: Ангелос Сиригос
На денот кога договорот од Преспа потпишан меѓу Грција и Северна Македонија беше ратификуван во грчкиот парламент, тогашниот лидер на главната опозиција и актуелен премиер Киријакос Мицотакис, напаѓајќи го неговиот текст, на говорницата на Парламентот изјави: „Значи, доколку Договорот од Преспа биде ратификуван, нема да може да се поништи следниот ден, бидејќи со него се заменува секој закон. Меѓународното право го прави непроменлив. Секоја негова измена е исклучително тешка. Секое негово прекршување може да значи меѓународна изолација и меѓународен судски спор за нашата земја“ (24.01.2019 година).
Договорот од Преспа на крајот беше ратификуван од двете земји. Она што важи за нас важи подеднакво и за нашата соседна земја.
Изборната доминација на десноцентристичката националистичка партија ВМРО-ДПМНЕ е лакмусов тест кој ќе ја оспори трајноста на Договорот од Преспа. Првиот проблем започна со де факто одбивањето на професорката по уставно право Гордана Силјановска-Давкова да положи заклетва како претседател под меѓународно договореното и уставно признаеното име на нејзината земја, а тоа е Северна Македонија. Сега ќе видиме што ќе прави владата што доаѓа во наредните денови. Најверојатно, ќе започне еден вид игра во која Скопје повремено ќе користи друго име освен „Северна Македонија“.
Може ли раководството на ВМРО еднострано да го раскине Договорот од Преспа без некоја посебна причина? Членот 20(9) вели дека неговите одредби „ќе останат во сила на неопределено време и се неотповикливи. Никаква измена на овој договор содржана во член 1(3) и член 1(4) нема да биде дозволена“.
Што значи тоа? Дека имаме рамковен договор кој вечно ќе владее со односите меѓу двете држави. Иако сите одредби се изрично опишани како „неотповикливи“, карактеризацијата е оспорена од фактот што особено две одредби се опишани како неизменливи. Тоа се спорните одредби 1(3) и 1(4) кои се однесуваат на употребата на името „Северна Македонија“, признавањето на државјанството „македонско/граѓанин на Република Северна Македонија“ и „македонски“ јазик.
Тоа значи дека двете страни ја земале предвид можноста за оспорување на договорот. Тие избрале да не се однесуваат експлицитно на таквата можност. Меѓутоа, тие утврдиле дека во таков случај е невозможно да се поништат оспорените ставови 1(3) и 1(4) кои остануваат обврзувачки. Односно, секое раскинување на договорот не го ослободува Скопје од обврската да го користи терминот „Северна Македонија“. Единствениот начин да се промени тоа би било доколку двете земји се согласат да го променат целиот договор со подоцнежен, вклучувајќи ги и конкретните параграфи.
Сепак, со оглед на позициите на двете страни, таквата можност е прилично неверојатна. Напротив, ќе продолжиме да живееме со противречноста дека државата се вика Северна Македонија, но нејзиниот јазик не се вика северномакедонски.
Најлогично е да се следи процедурата наведена во договорот: Кога ќе се утврди материјално прекршување на договорот, Атина ќе започне со известување за Скопје
Па, како реагира Грција? Дали може да побара раскинување или суспендирање на договорот поради материјално прекршување на договорот (член 60 од Виенската конвенција за правото на договори)? Во таков случај, обврската на Скопје да го користи името Северна Македонија автоматски ќе престане.
Да не заборавиме дека во првата одредба од Договорот од Преспа, во член 1(1), стои дека со неговото влегување во сила, Привремената спогодба од 1995 година е раскината. Со други зборови, бидејќи Договорот од Преспа стапи на сила на почетокот на 2019 година, а Привремената спогодба оттогаш е укината, веќе нема „враќање“ на името ФИРОМ. Оние Грци кои се надеваат, како што велат, на поништување на договорот, треба да го имаат предвид ова.
Како што стојат работите од почетокот на 2019 година, раскинувањето на договорот ќе ја остави земјата наречена „Македонија“. Тогаш ќе ја изгубиме и единствената придобивка што ја добивме од Договорот од Преспа: употребата на името „Северна Македонија“.
Тоа не е пријатно за многу наши сограѓани, но ова е реалноста која се оформи на почетокот на 2019 година, за која во Собранието предупредуваа и Нова демократија и ПАСОК, како и многу аналитичари, вклучително и нас во нашата релевантна книга која беше објавена во тоа време.
Затоа, најлогично е да се следи постапката утврдена во член 19 од договорот: Кога ќе се утврди материјално прекршување на договорот, како во овој случај, Атина ќе започне со известување за Скопје. Овој процес може да заврши дури и до Меѓународниот суд на правдата.
Договорот од Преспа има многу тешкотии. Служењето на националниот интерес и ефективната заштита на идентитетот на грчка Македонија бара развивање на трезвена, ладна и систематска политика од наша страна. Тоа ќе ни овозможи да го задржиме позитивниот став на меѓународната заедница, што е можеби најефективниот лост на притисок.
Ангелос Сиригос е пратеник на Нова демократија и вонреден професор по меѓународно право и надворешна политика на Универзитетот Пантеон во Атина.
Извор: Катимерини