Кина брзо го шири своето присуство на Западен Балкан преку инфраструктурни заеми и економски партнерства, предизвикувајќи ја долгогодишната позиција на Европската унија како доминантен финансиски партнер во регионот, објави австрискиот весник Die Presse.
Иако ЕУ и натаму останува најголем поединечен донатор и инвеститор во шесте држави од Западен Балкан – Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора, Северна Македонија и Србија – Кина направи значителен продор, особено преку иницијативата „Појас и пат“ (BRI). Оваа глобална инфраструктурна стратегија на Пекинг наиде на позитивен прием кај владите во регионот кои бараат брзо финансирање со помалку политички и бирократски услови.
Според неодамнешна студија на Виенскиот институт за меѓународни економски студии (WIIW), кинеските инвестиции и кредитни линии значително пораснале во последните години, при што Србија се издвојува како најголем примател. Извештајот наведува дека Кина веќе ја надминала ЕУ како најголем билатерален кредитор на Србија.
„Кина брзо се приближува,“ изјави Бранимир Јовановиќ, економист во WIIW и главен автор на студијата. „ЕУ сè уште е најважниот кредитор во регионот, но нејзината предност се намалува.“
Меѓу 2008 и 2023 година, ЕУ обезбеди околу 25 милијарди евра во заеми за инфраструктурни и развојни проекти низ Западен Балкан, финансирани преку европски финансиски институции и приватни инвеститори. За споредба, Кина ветила околу 17 милијарди евра преку иницијативата BRI во истиот период. Додека ЕУ доделила околу 13 милијарди евра во грантови од 2007 година наваму, кинеската поддршка била речиси целосно во форма на заеми — со само 350 милиони евра грантови меѓу 2000 и 2021 година, покажуваат податоците на WIIW.
Јовановиќ истакна дека иако повеќето влади во регионот би претпочитале да земаат заеми од европски институции, кинеските заеми често се попривлечни поради нивната брзина, флексибилност и ограничени условувања.
„Не е фер да се обвинуваат владите во регионот што соработуваат со Кина,“ изјави Јовановиќ за Die Presse. „Ним им е потребен капитал за модернизација на инфраструктурата и поттикнување на развојот.“
Меѓутоа, растечкото присуство на Кина носи и геополитички и економски последици. Пекинг најчесто инсистира проектите да се спроведуваат од кинески компании и со кинеска работна сила, што предизвикува загриженост за работничките права, транспарентноста и еколошките стандарди.
Јовановиќ предупреди на можни негативни ефекти, вклучително и корупција, неквалитетна изградба и прекршување на еколошките норми и работничките права.
„Има цена за брзината и едноставноста,“ рече тој.
Иако финансиската поддршка на ЕУ е посеопфатна – комбинирајќи заеми, грантови и техничка помош – процесот често е бавен и обременет со бирократија.
„Многу проекти што имаат обезбедено финансирање од ЕУ напредуваат многу бавно,“ рече Јовановиќ. Тој оцени дека ЕУ треба да стане побрза, постратешка и помалку бирократска за да го задржи своето влијание.
Die Presse истакнува дека регионот стана поле за финансиска дипломатија меѓу глобалните сили. Додека Русија бара политичко влијание, особено во Србија и делови од Босна, Кина се стреми кон економска доминација, најчесто без отворен политички ангажман.
Извештајот заклучува дека Европа мора да ја преиспита својата стратегија за Западен Балкан, не само преку призмата на идното проширување на ЕУ, туку и преку поширока геополитичка и геоекономска перспектива.
„Ако ЕУ продолжи да се движи бавно,“ рече Јовановиќ, „другите ќе го пополнат просторот.“