Лидери од 47 европски држави ќе се соберат оваа недела во албанската престолнина на шестиот самит на Европската политичка заедница (ЕПЗ) – дипломатска платформа родена од потрагата на Европа по единство и отпорност во време на војна, геополитички тензии и економска нестабилност.
Самитот, закажан за 16 мај на плоштадот Скендербег во центарот на Тирана, претставува прво одржување на овој форум во Западен Балкан. Тој се одвива во момент кога континентот се соочува со нови безбедносни закани поради војната на Русија во Украина, продлабочување на економските разлики и зголемен притисок од миграцијата.
Под мотото „Нова Европа во нов свет: Единство – Соработка – Заедничко делување“, самитот ќе биде копретседаван од претседателот на Европскиот совет, Антонио Кошта, и албанскиот премиер Еди Рама. Настанот ќе вклучи пленарна сесија и три високо ниво тематски тркалезни маси: за безбедност и демократија, економска конкурентност, како и миграција и младите.
„За Албанија, овој самит е историски“, изјави премиерот Рама. „Тој го одразува нашиот европски повик, но и признанието дека нашиот регион сега е централна точка за иднината на Европа.“
Безбедност и демократска отпорност
Првата тркалезна маса ќе се фокусира на безбедносната архитектура на Европа, при што се очекува лидерите да ја потврдат поддршката за Украина и да разгледаат мерки за зајакнување на демократската отпорност на целиот континент. Темите ќе вклучуваат хибридни закани, странско мешање во демократските процеси и јакнење на колективните одбранбени капацитети на Европа.
„Војната во Украина ја трансформираше безбедносната дебата во Европа“, рече еден дипломат од ЕУ запознаен со агендата. „Сега постои поширок консензус дека е неопходна стратешка автономија и покоординиран одговор на заканите.“
Конкурентност и економска безбедност
Втората сесија ќе ја истражи потребата за јакнење на економските основи на Европа преку иновации, енергетска безбедност и дигитална инфраструктура. Со глобалните синџири на снабдување под притисок и индустриската конкурентност во опасност, се очекува лидерите да дискутираат за стратешка автономија и вложувања во критични технологии.
Разговорите доаѓаат во време на зголемена загриженост поради економска принуда, инфлаторни притисоци и зависноста на Европа од надворешни пазари за клучни суровини – од ретки метали до полупроводници.
Мобилност, миграција и млади
Третата сесија ќе се посвети на предизвиците околу мобилноста и вклученоста на младите, вклучително и легалната миграција, одливот на работна сила и улогата на младите во обликувањето на иднината на Европа. Дебатата ќе ги опфати и злоупотребата на миграцијата како геополитичко оружје од трети држави и потребата од посилна соработка со транзитните и земјите на потекло.
„Демографските промени во Европа бараат координирани политики“, рече висок албански претставник вклучен во подготовките. „Ни треба управувана мобилност и инклузивни можности за младите – особено на Западен Балкан.“
Платформа за политички дијалог
Иницирана од францускиот претседател Емануел Макрон во 2022 година, Европската политичка заедница беше замислена како мост меѓу ЕУ и државите кои не се членки, создавајќи простор за политички дијалог надвор од институционалните рамки на Европската унија и НАТО.
За разлика од пристапните процеси или одбранбени договори, ЕПЗ не е обврзувачка. Целта ѝ е да овозможи соработка и размена на мислења меѓу 47 земји – вклучувајќи ги ЕУ27, Западен Балкан, Источното партнерство, Турција, Обединетото Кралство и ЕФТА.
„ЕПЗ не е бирократија – тоа е политика“, рече Макрон при претставувањето во мај 2022. „Ни треба простор каде демократските европски држави ќе можат поблиску да соработуваат за големите прашања – безбедноста, енергијата, мобилноста, инвестициите.“
Досегашни самити и развој
Од првиот самит во октомври 2022 во Прага, ЕПЗ одржа пет средби:
-
Прага, Чешка (окт. 2022): Единство против руската агресија и енергетска криза;
-
Булбоака, Молдавија (јуни 2023): Мир, енергетска отпорност и регионална поврзаност;
-
Гранада, Шпанија (окт. 2023): Стратешка автономија и просперитет;
-
Бленхајм Палас, Велика Британија (јули 2024): Енергетска безбедност, миграција и заштита на демократијата;
-
Будимпешта, Унгарија (ноември 2024): Безбедност, односи ЕУ-САД, неправилна миграција и економска отпорност.
Поглед кон иднината
Додека Европа се соочува со нов глобален поредок, лидерите се надеваат дека средбата во Тирана ќе го зацврсти ЕПЗ како трајна платформа за заеднички решенија.
„ЕПЗ не ја заменува ЕУ, НАТО или ОБСЕ“, рече претставник на ЕУ. „Но пополнува празнина – простор за еднаков дијалог меѓу сите европски партнери.“
Албанија, земја кандидат за ЕУ и членка на НАТО, го гледа самитот како доказ за своето зголемено дипломатско влијание. За регионот, овој состанок може да претставува пресвртна точка – од маргината кон центарот на европскиот разговор.
Самитот ќе се одржи на плоштадот Скендербег во Тирана, симболично место на посткомунистичката трансформација на Албанија. Околу него се институции од културата и власта, што ќе послужат како сценографија и метафора за потрагата на континентот по единство, отпорност и заедничка цел. Истиот се смета за симболичен и стратешки. Со своето одржување во Западен Балкан, ЕПЗ испраќа сигнал дека регионот се вклучува во центарот на европската политичка и безбедносна архитектура.
Следниот самит на ЕПЗ е закажан за Данска наесен 2025 година.