Скриен од делот на изолирана плажа на јужниот брег на Црното Море во Бугарија и сместен меѓу дрвјата, распространет е санитарниот и здравствен комплекс Камчија, или скратено СОК на бугарски. Сместено на главната плажа на устието на реката Камчија, комплексот поседува хотели, спортски сали, училишта, конференциски центри, па дури и астрономска опсерваторија.
Се чини дека може да се пофали со удобности за кои многу градови во Бугарија можат само да сонуваат. Но, овој комплекс технички не и припаѓа на Бугарија. Градската управа на Москва поседува и згради и земјиште, пишува на редакцијата на англиски јазик на Радио Слободна Европа (РСЕ).
Во 2008 година, владата на Москва купи земјиште во селото Близнаци, кое се наоѓа на околу 25 километри јужно од туристичкиот град Варна и покрај тоа што тогашниот бугарски закон им забрануваше на странските поединци и компании да вршат такви набавки.
Не само што московските власти дојдоа до тоа да поседуваат врвен дел од брегот, туку наводно го платиле и многу под цената. Освен тоа, Софија инвестираше милиони за изградба на нов систем за водоснабдување на комплексот.
Пандемијата на коронавирус доведе до затворање на комплексот, но руската инвазија на Украина во февруари 2022 година предизвика загриженост дека на Русија, која ја стави Бугарија на листата на „непријателски земји“ и беше дозволено да поседува дел од плажата на брегот на Црното Море, што пак сега е стратешки важно за руската војска можеби повеќе од кога било досега.
„Можеби во комплексот се случуваат работи за кои бугарските власти не се ни свесни“, рече Васил Танков, адвокат кој работи со политичките активисти кои ја повикуваат владата да ја врати земјата од Русија.
Во 2019 година, рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров го спомена Камчија како потенцијална алатка за мека моќ за Кремљ. Тоа сега може да биде далеку, со оглед на зголемената меѓународна изолација на Русија, но според Соломон Паси, бугарскиот министер за надворешни работи од 2001 до 2005 година, Кремљ сè уште може да го користи комплексот за низа злобни задачи.
„Ова е мала камуфлажа, навестување за пристигнување на оружје“, изјави Паси за Радио Слободна Европа.
Предупредувањата слични на оние на Паси не се повторија од бугарската влада.
Советот на министри на Бугарија, главното извршно тело во кое се премиерот и високите функционери на земјата, како одговор на прашањата на РСЕ во врска со комплексот, изјави дека во моментов нема информации за можни закани за бугарската национална безбедност, кое доаѓа од Камчија.
Дури и да има политичка волја, секоја шанса за враќање на имотот, предупредуваат адвокатите, најверојатно ќе зависи од докажувањето дека е добиен со измама, што може да биде тешко.
Оваа набавка и контроверзите што следеа ги истакнаа амбивалентните врски на Бугарија со Русија, долгогодишен традиционален сојузник уште пред комунистичкиот период.
Иако сè уште се потпира на руската нафта, Бугарија успеа да ја прекине својата зависност од рускиот гас заедно со другите членки на Европската унија (ЕУ) кои ги прекинаа врските со Русија. Од друга страна, анкетите на јавното мислење покажаа дека симпатиите кон Русија не се невообичаени. И додека Бугарија ги поддржуваше санкциите против Русија, таа го одложи јавното испраќање воена помош за Киев, иако Софија беше многу поактивна во сенка.
Таа воена помош, главно муниција, беше испратена за време на мандатот на премиерот Кирил Петков, правник со диплома од Харвард, кој ја предводеше можеби најзападно ориентираната бугарска влада досега.
За време на Петков, Бугарија протера 70 руски дипломати и нивните семејства во јуни 2022 година, потег координиран со ЕУ и без преседан за Софија.
Но, владата на Петков издржа само шест месеци. Поранешниот премиер подоцна ја обвини Москва дека користи тактика на „хибридно војување“ за да ја собори неговата влада во јули 2022 година.
Евтино купување на земјиште
Процесот на купување на комплексот Камчија започна на крајот на 1990-тите со продажба на имотот на државното претпријатие „Балкантурист“, кое се занимаваше со туризам за време на комунистичкиот режим до 1989 година. Во 2003 година, општинските власти на Москва почнаа да откинуваат мали парцели во тој дел од брегот на Црното Море.
Најсмелата набавка беше направена во 2008 година, кога бугарската влада отпиша осум хектари земјиште во селото Близнаци за само 9,7 лева (околу 7 евра по пренамена во 2008 година) по метар квадратен. Конечната договорена цена не е објавена, но според наведената цена би изнесувала околу половина милион евра.
Со оглед на тоа што московските власти платија далеку под пазарната цена, тоа беше трансакција која, во истражувачкиот извештај од 2020 година, независниот портал Дневник ја рангираше како една од најскандалозните во посткомунистичката историја на Бугарија.
Понудата на комплексот е разновидна, според извештаите и веб-страницата на одморалиштето Камчија, тие го вклучуваат хотелот Лонгоз со 450 соби, неколку базени и конференциски сали, детски кампови Дуга и Црно Море, туристичкиот центар Пирин, кој се состои од хотел и 11 двокатни згради, медицински центар Здравец, Центар за обука и едукација Јуриј Гагарин, спортски комплекс Камчија, кој ги исполнува олимписките стандарди; и амфитеатар со капацитет од 2 000 седишта.
Договорот за изградба на комплексот Камчија беше потпишан во септември 2008 година од тогашната министерка за социјална политика, Емилија Масларова, иако се уште не се јасни условите и условите на договорот. Дополнително, владата на тогашниот премиер Сергеј Станишев одвои 7,7 милиони лева (околу 4 милиони евра) за изградба на водоснабдителен систем во комплексот долг 10,5 километри.
Во тоа време бугарските закони им забрануваа на странците и странските компании да поседуваат земјиште во Бугарија. Во овој случај, законот беше заобиколен со регистрирање на компанијата во Бугарија, но крајниот сопственик на комплексот Камчија и земјиштето е градската управа во Москва.
Притискање на поблиски врски меѓу Софија и Москва
Комплексот помпезно беше отворен во 2010 година, а на церемонијата на сечењето на лентата присуствуваа тогашниот премиер Бојко Борисов и тогашниот градоначалник на Москва, Јуриј Лужков.
Оттогаш, про-Кремљ бугарски политичари како Борисов и други личности од висок профил го посетија комплексот, вклучително и Јанка Такева, претседателка на бугарскиот синдикат на наставници, која е воодушевена што Камчија нуди „исклучително позитивни услови за работа“.
Иако не е на црната листа, Такева е член на проруската лоби група во Бугарија позната како Национално движење на русофилите, чиј лидер беше санкциониран од Вашингтон во февруари како дел од координираниот американско-британски потег насочен кон Бугарите обвинети за корупција.
Друга значајна личност поврзана со рускиот црноморски комплекс е принцот Кирил, син на Симеон II, последниот бугарски император и посткомунистички премиер, кој работеше како „ментор“ на децата во комплексот.
На брегот на Црното Море тренираа и бугарски спортисти. Бугарските ултрадесничарски групи одржаа семинари за „патриотизам“ во комплексот, а во 2018 година се собраа околу 500 адвокати за да разговараат за измените на кривичниот законик на Бугарија.
Од бум до пад
Извесен период популарноста на одморалиштето Камчија се претвори во големи даночни приходи, полнејќи ја локалната каса.
„Повеќето од туристите беа деца, ветерани од Втората светска војна и самохрани мајки. И тоа не беше стандарден туризам каде што туристите доаѓаат само во лето. Тој беше исполнет со тие три категории во текот на целата година“, рече за РСЕ Емануил Манолов, градоначалник на општина Аврен, во која се наоѓа Камчија.
Меѓутоа, бидејќи бројот на посетители и настани почна да опаѓа, во 2019 година Камчија се соочи со неплатена даночна сметка во износ од еден милион лева (околу 500 000 евра).
Како што се намалуваше неговото богатство, Борисов го пофали комплексот и зборуваше за проширување на соработката со Русија во спортот, образованието и конгресниот бизнис за време на состанокот во 2019 година со тогашниот руски премиер Дмитриј Медведев.
Неколку месеци подоцна, рускиот министер за одбрана Сергеј Лавров објави дека Советот за национална безбедност на Русија ќе расправа за пренос на сопственоста на Камчија од градската управа во Москва на руските државни органи. Тој зборуваше за големите планови за трансформирање на локацијата во централна платформа за унапредување на руските интереси во Европа.
„Концептот на мека моќ зависи од чија уста доаѓа. Ако зборувате за мека моќ, а таа доаѓа од Лавров или Путин, тогаш тоа е предупредување дека доаѓа нешто катастрофално, изјави поранешниот министер за надворешни работи Паси.
Почетокот на кризата Ковид-19 им нанесе уште еден удар на плановите на Русија во Бугарија, бидејќи сите активности во комплексот на Црното Море се затворени од почетокот на 2020 година.
Извршниот директор на Камчија, Николај Недков, во 2021 година објави грандиозни планови за трансформирање на локацијата во „уникатен екосистем во форма на паметен град“. Тој се пофали дека таму ќе се отворат „бизнис инкубатор, бизнис акцелератор, старт-ап студио, старт-ап училиште и академија за блогери, влогери и инфлуенсери“.
Две години подоцна, тие планови остануваат само на хартија, бидејќи се чини дека комплексот Камчија не функционира: нејзините бањи, конференциски сали и спортски терени се затворени, чувани со приватно осигурување. Раководството на комплексот не одговори на барањата на РСЕ за коментар.
Градската власт на Москва во 2022 година објави дека поради тешка геополитичка и економска ситуација, која се однесува на војната што ја води Кремљ во Украина и санкциите кои се нејзините последици, било одлучено да се прекине работењето во компексот Камчија и да се ограничи пристапот до комплексот.
Политичките активисти во Бугарија, заедно со поранешните функционери, започнаа кампања во 2023 година со барање Софија да го врати комплексот од Русија.
Адвокатите тврдеа дека комплексот нема право да работи бидејќи се занимава со активности кои го прекршуваат бугарскиот закон. Понатаму, тие укажаа на фактот дека Русите го купиле земјиштето во време кога таквото купување било забрането со закон. Тие рекоа и дека бугарската компанија формирана за да го заобиколи законот е нелегитимна.
„Немаме контрола врз она што се случува таму. Со други зборови, бугарската држава нема начин да следи што се случува таму. А ние веруваме дека Камчија се користи за цели кои ја загрозуваат нашата национална безбедност“, предупреди Божинов.
Историјата на Русија на користење амбасади во странство за шпионирање треба да биде предупредување за бугарската влада, вели Паси.
„Во Русија речиси секоја институција надвор од границите на државата се користи за шпионажа“, рече Паси.
Истрагата претходно оваа година откри најмалку 182 сателитски антени инсталирани на покривите на руските амбасади низ Европа, наводно поврзани со голема мрежа за шпионирање и собирање разузнавачки информации.