На високиот суд, адвокатите го поставија клучното прашање: како може разоткривањето криминал и тортура да биде полошо од нивното извршување?
Пишува: Данкан Кампбел / Гардијан
Која е посериозната криминална активност: вонсудски убиства, рутинско мачење на затвореници и незаконски предавања извршени од страна на државата или разоткривање на тие дејствија преку објавување незаконски протечени детали за тоа како, каде, кога и од кого се извршени?
Тоа е во суштина прашањето што беше поставено оваа недела во Кралскиот суд на правдата во Лондон. Во текот на постапката понекогаш се чинеше дека украсената зграда на крајот на улицата Флит, отворена од кралицата Викторија во 1882 година, станала повеќе театар отколку суд. Надвор, се собраа огромни толпи, скандираа, слушаа говори, го запреа сообраќајот и бараа од возачите кои минуваа да ја поддржат. Внатре, некои од водечките адвокати во Обединетото Кралство, следени од новинари од целиот свет, го раскажаа заговорот до преполните јавни галерии во преплавените судови. Оваа драма започна пред повеќе од една деценија, но дури сега се приближуваме до завршниот чин.
Зборуваме, секако, за случајот со Џулијан Асанж. Тој бараше дозвола да поднесе жалба против одлуката да го екстрадира во САД за да се соочи со судење според Законот за шпионажа за неговото објавување документи, преку Викиликс, во кои се детализирани незаконските акции на САД во Авганистан, Ирак, Гвантанамо и на други места и кои беа добиени од поранешниот американски војник Челзи Менинг.
Елегантниот кафез во судската петорка, каде традиционално треба да седат оние кои се донесени од затвор додека се расправа нивната жалба, беше празен. Недостасуваше главниот лик. Асанж, кој сега е во својата петта година во затворот Белмарш со висока безбедност, и покрај тоа што беше осуден за никакво кривично дело, беше премногу лошо за да присуствува, па дури и да ја следи постапката од далечина. Но, заедно со сите негови поддржувачи, вклучително и неговата сопруга Стела и неговиот татко и брат, таму имаше и некои важни духови на суд.
По речиси 50 години откако поранешниот агент на ЦИА, Филип Аџи, објави детали за нелегалните активности на неговата земја во име на десничарските диктатори во Латинска Америка на лондонскиот магазин Time Out – тогаш во раните радикални денови – неговиот случај беше цитиран од адвокатите на Асанж, Едвард Фицџералд и Марк Самерс. Клучно, и покрај лажните тврдења дека неговото протекување довело до смртни случаи, Аџи никогаш не бил екстрадиран во САД, иако бил депортиран од Британија од лабуристичката влада во 1977 година. Кога повторно се сретнавме во Германија во 2007 година, не многу пред неговата смрт, го прашав што може да се случи сега со некој кој постапил како него, протекувајќи информации за да го разоткрие криминалот на САД. „Мислам дека би било многу потешко“, рече Ејџи. „Личноста што ќе се обиде да го направи она што јас го направив, ќе се соочи со киднапирање и можеби ќе биде ставена во таен затвор за многу години“. Колку беше во право.
На суд, исто така, беше духот на друг херојски раскажувач на вистината, Даниел Елсберг, кој почина минатата година и кој се соочи со истите обвиненија како Асанж во 1973 година за разоткривање на активностите на САД во Виетнам – и кој даде докази за него на претходното рочиште. Спомнувањето пред судот на тие две имиња беше показател за виталната важност на овонеделното сослушување. Тоа е случај кој ќе дефинира колку сериозно нашето судство и нашите политичари го сметаат поимот слобода на говор. Како што изјави Фицџералд пред судот, ова е „правно невидено гонење (кое) се обидува да ја криминализира примената на обичните новинарски практики“.
Адвокатот на САД, Клер Добин, рече дека обвиненијата против Асанж не се политички, туку се покренати затоа што тој отишол „далеку од делата на новинар кој само собирал информации“ и дека „одговорните“ новинари не би постапиле како тој. Таа рече дека некои од оние што се идентификувани во објавениот материјал морале да ги напуштат своите домови. Сепак, во доказите дадени на сослушувањето за изрекување на пресудата на Менинг во 2013 година, беше откриено дека тим од 120 контраразузнавачи не успеале да најдат ниту едно лице за кое би можело да се покаже дека умрело поради откритијата на Викиликс.
Американците неодамна се расправаа за ослободување од притворот во Русија на Еван Гершкович, репортерот на Вол Стрит Журнал кој беше уапсен минатата година во Екатеринбург и покрај тоа што имаше целосни акредитации за печатот од руското Министерство за надворешни работи. Не е ни чудо што Владимир Путин ги исмева американските молби упатени во негово име кога тие истовремено се обидуваат да го затворат Асанж под еднакво лажни обвиненија за шпионажа.
Некои од „одговорните“ печати во оваа земја едвај го покриваа овој случај, премногу зафатени со приказни за тифовите во кралското семејство или со веста дека фудбалерот Вејн Руни се пријавил да студира право – весела слика на Вејн во адвокатска перика – додека адвокатите од реалниот живот се бореа за животот на новинар кој, како што стојат работите, би можел да умре во затвор. Пресудата е резервирана, но она што произлезе од сослушувањата оваа недела е дека, додека Асанж би ја избегнал често цитираната потенцијална казна од 175 години затвор во САД, тој веројатно ќе се соочи со казна меѓу 30 и 40 години. За 52-годишник со лоша здравствена состојба, тоа речиси сигурно значи умирање зад решетки.
Политичарите во ОК често го изразуваат својот ужас од „културата на бри“, но малкумина досега успеаја да ги осудат обидите на САД да укинат новинар за прекршок за предизвикување срам. Значи, по оваа недела, следното прашање е ова: дали нашето судство и нашата влада имаат храброст да се борат против оваа екстрадиција? Секој кој го цени правото на слободен говор несомнено треба да размисли за одговор.