ЕУ би можела да им посака добредојде на поединци, како и на земји – и ќе создаде нов вид на државјанство за современиот свет
Пишува: Лоренцо Марсили
Замислете Италијанец, Украинец и Британец да ручаат во Берлин. Сите тие можат да нарачаат à la carte во ресторанот, но само Италијанецот може да остане во Германија на неодредено време без виза, да гласа за градоначалник на Берлин на избори или да добие целосна германска здравствена заштита. Додека тројцата пријатели можеби се сите Европејци, само Италијанецот е европски државјанин, што им дава права и бенефиции што им се ускратени на другите двајца.
Еве една идеја: дали европското државјанство може да се прошири на граѓаните на земјите кои не се дел од Европската унија?
Европското државјанство, кое автоматски се доделува на секој со државјанство на земја на ЕУ, е дополнително и паралелно со националното државјанство. На носителите им доделува ограничен, но значаен збир на права и бенефиции кои се применливи на целата територија на ЕУ. Некои од најзначајните вклучуваат право на престој и работа насекаде и пристап до социјално осигурување. Некои се политички, како што е правото да се гласа за или да се кандидира на општинските избори. А некои обезбедуваат заштита, како што е загарантирана со повелбата за основните права на ЕУ.
Европско државјанство моментално им се доделува само на граѓаните на земјите-членки на ЕУ. Но, нема причина зошто тоа да остане така. Се развива жив разговор околу потенцијалното проширување на унијата, кое на крајот би можело да го прошири своето членство од 27 на 35 држави. Украина и Молдавија се на пат да добијат зелено светло да влезат во преговори за приклучување, додека на Западен Балкан му се ветува забрзување на сопствената понуда. Сепак, процесот ќе трае најмалку една деценија.
Дали Европската Унија не може да ги интегрира луѓето пред да ги интегрира земјите? Зарем граѓаните на Украина, Молдавија или Албанците не добро да добијат европско државјанство додека чекаат нивната земја да го заврши процесот на пристапување во ЕУ? И дали ова може да стане модел за обновено партнерство со Британија? Еден ден, можеби, со Турција?
Иновацијата претставена со концептот на европско државјанство честопати е недоволно ценета. Традиционалните меѓународни договори секогаш имаат влади и држави кои заземаат централно место: Мексиканец, на пример, може да има корист од трговијата без царини со САД, бидејќи двете влади потпишаа договор. Придобивките од договорот се инхерентно поврзани со тоа да се биде мексикански или американски државјанин.
Придобивките кои произлегуваат од европското државјанство, од друга страна, произлегуваат директно од тоа кој станал тоа лице: граѓанин на Европската унија. Не постои логична потреба националната држава на тој човек да биде членка на ЕУ – или воопшто да биде на сликата. Во принцип, може да се замисли поединци од целиот свет да исполнуваат одредени услови и да им биде понудено европско државјанство како паралелна и комплементарна форма на државјанство – на пример, луѓе кои страдаат од политички прогон.
Обединетото Кралство се сврте кон нешто слична идеја со државјанство на Комонвелтот. А сепак, ова остана многу ограничено – на пример, во однос на слободата на движење – и премногу наметливо, наметнувајќи го британскиот монарх како шеф на државата. Пред сè, таа беше директно поврзана и ограничена на империјата. Европскиот комонвелт би можел да започне од обезбедувањето на поширокиот европски регион околу општото чувство за припадност и заеднички, доколку е ограничен, збир на придобивки. Со други зборови, заедничко државјанство.
Првиот и најлесниот чекор би бил интегрирање на жителите на оние земји кои сепак на крајот треба да влезат во ЕУ. Вториот чекор може да вклучи земји кои или не сакаат да се приклучат или имаат слаби изгледи за приклучување – како што се ОК или Турција. И трет, поамбициозен чекор би бил да се преиспитаат самите граници на тоа европско државјанство: дали тоа може да се прошири, на пример, на граѓаните од јужниот дел на Медитеранот?
Предавањето комплементарно државјанство на жителите од поширокиот регион може да изгледа незначително. Но, размислете како денешните конфликти ја спојуваат најсовремената технологија со застарените идеи. Нарушувањето на концептите како нацијата, територијата или државјанството значи одење во срцето на денешните меѓународни конфронтации.
Иако Европа можеби нема Силиконска долина и нема Шенжен, таа е уникатна лабораторија на политички иновации на начини на кои не можат да се совпаднат ниту САД ниту Кина: тоа е единствениот обид на светот да го унапреди човештвото надвор од неговото одвојување во антагонистички национални држави. Како што војната се враќа на европскиот континент и на Медитеранот, улогата на ЕУ може да лежи не толку во мамугот на другите големи сили, колку во покажувањето на патот надвор од конкуренцијата на големите сили.
Изедначувањето на правата на италијанските, британските и украинските пријатели кои се состануваат во Берлин, а можеби и поканувањето пријатели од Турција и Тунис на забавата, е скромно, но последователно место за почеток.
*Лоренцо Марсили е филозоф, активист, автор и директор на Институтот Бергруен Европа. Текстот е објавен во Гардијан.