Претседателските избори во Северна Македонија во 2024 година се оформуваат како најспорни избори во последното сеќавање, додека истовремените парламентарни избори обезбедуваат дополнителни програми и го зголемуваат влогот во натпреварот. Како што се приближува крајот на кампањите на претседателските кандидати, граѓаните имаат широк спектар на кандидати за избор, чии политички позиции се протегаат од крајната левица до крајната десница. Со оглед на поддршката на партијата за овие кандидати, овие двојни избори се обликуваат да бидат особено предизвикувачки за главните центристички партии. Тие се соочени со дилемата како да посегнат и да разговараат со различните идни предизвикувачи.
Иако првичните анкети покажуваат победа на централно-десничарската ВМРО-ДПМНЕ, сепак, дали таа може да формира влада или нејзиниот претседателски кандидат може да привлече поголем број гласови во вториот круг, може да зависи од нејзината способност за компромиси за клучните прашања, од кои некои, за неговиот изборен успех и популарноста со својата база се клучни прашања. Два тренда се појавуваат од овој предизборен период: поделена и поларизирачка реторика од претседателските кандидати и тешкотии со предпреговарање за потенцијални изборни коалиции.
Предизвикувачите и во македонскиот и во албанскиот блок ќе се обидат да ја размрдаат владејачката владина коалиција во обид дополнително да го диверзифицираат собранието. Сепак, пред денот на изборите можеме да набљудуваме и анализираме што се нуди во писмена форма, преку партиските програми и социјалните медиуми. Правејќи сметка за претходните изборни циклуси и програмските понуди на партиите, можеме да погледнеме во насоката на реторичкиот развој на наведените партии.
Ние ги користиме предностите на неколку пресметковни методи, како што се автоматска анализа на текст, вклучувајќи ископување текст и анализа на податоци од социјалните медиуми за да ги истражиме позициите на страните. Анализата се базира на сите достапни документи од 2010 до 2021 година и се фокусира само на политичките партии кои ги објавиле своите програми на писмен македонски јазик. Анализата ги исклучува партиите чии програми се исклучително кратки или партиските програми кои не се објавени во машински читлив формат. Покрај тоа, ние рачно ја потврдивме должината на програмата за забава и ја проверивме зачестеноста на термините што потенцијално можат да ја поттикнат позицијата на партиите.
Анализата се заснова на надгледувани методи за идеолошко скалирање – бодови на зборови. Методот се потпира на надворешни извори за да ги процени крајните точки на скалата. За таа цел, се потпревме на идеолошките оценки за позиционирање на Експертското истражување на Чапел Хил, кои обезбедуваат само привремени резултати. Во вториот чекор од нашата анализа, нашиот модел го бодува секој поединечен збор од текстот и го користи доделениот првичен резултат за да го постави на двете димензии. Ние ги позиционираме партиите и на идеолошката скала лево-десно и ГАЛ-ТАН. На пример, зборовите како социјално, здравје, намалување или интеграција ќе ја привлечат позицијата на партиската програма кон левицата, додека зборовите како буџет, проект или развој ќе добијат поголема тежина кон десницата.
Има изненадувачки мали разлики меѓу политичките партии кога станува збор за нивното позиционирање лево-десно. Имено, освен 2 партии во 2020 година, Леица и Интегра, поголемиот дел од останатите партии се групирани во средината. Сосема очекувано, Левица имаше најлевичарска програма, додека кампањата на Интегра од 2020 година го одразува нивниот крајно десничарски статус. На последните парламентарни избори имаше суштинско поместување на СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ во различни правци. Додека програмата на СДСМ се движеше лево во споредба со сите нејзини претходни програми, програмата на ВМРО-ДПМНЕ за парламентарни избори 2020 година се движеше повеќе надесно.
Второ, го разгледавме позиционирањето на партиите на традиционалистичко-интеграциската оска, ГАЛ-ТАН. Забележуваме дека повеќето партии во текот на целиот период на анализа се малку подесно искривени, кон традиционалистичкиот спектар. Посебно забележливи се позициите повторно на Левица и Интегра кои сега се блиску една до друга.
Ваквиот став на Левица е резултат на прилично агресивниот јазик што партијата го употреби во изборниот процес во 2020 година, кој се фокусираше на „Договорот од Преспа“ и нејзината кампања за поеклектично позиционирање на земјата наспроти Западот. во она што тврди дека е мултиполарен свет. Партиската програма на СДСМ за 2020 година се потпираше на идејата за членство на земјите во ЕУ, што се рефлектира и во нејзиното позиционирање на скалата ГАЛ-ТАН. Можеме да забележиме и маргинално поместување во програмата на ВМРО-ДПМНЕ за 2020 година повеќе кон десно.
Забележуваме поразновидни трендови долж идеолошкиот спектар за парламентарните избори во 2020 година. И на крај, активноста на Твитер, од последните парламентарни избори во 2020 година, на двајцата водечки кандидати на двете најголеми политички партии укажува дека овие партии имаат тенденција да ја ублажат својата реторика на социјалните мрежи во споредба со партиските програми од истата година. Гледаме поместување за речиси 1 точка на позицијата на ВМРО-ДПМНЕ кон центарот. И СДСМ се префрла кон центарот, односно повеќе реторика во однос на својата програма. Сепак, важно е да се забележи дека овие поместувања се во спротивна насока.
Разочарувањето од процесот на интеграција во ЕУ во последните неколку години и неколкуте нерешени билатерални прашања кои постојано се појавуваат се чини дека ги придвижуваат партиите повеќе кон традиционалистичката оска, дури и за време на овие избори. И покрај тоа што процесот на интеграција во ЕУ ќе продолжи да биде фокусна точка на агендите на партиите, меѓусебно поврзаното билатерално прашање со Бугарија и глобалното позиционирање на земјата е исто така блиску до дефинирање на прашања.
Кога станува збор за оската лево-десно, опаѓачкиот стандард на граѓаните, растечката инфлација, на кои им се придружуваат повеќекратните тековни предизвици на здравствената политика и широко распространетата и неконтролирана корупција се на врвот на клучните зборови идентификувани во анализата. Затоа, како што изборите почнуваат да се вжештуваат, граѓаните треба да очекуваат исклучително разновидна понуда и по лево-десниот и интеграционистичко-традиционалистичкиот идеолошки спектар.
Оваа анализа е објавена во BiEPAG blog.