Северна Македонија протера руски свештеник под сомнение за шпионажа. Една недела подоцна, и Бугарија го протера истиот свештеник кој со години живеел во Софија. Што знаеме за архимандритот Васијан, претставникот на Московската патријаршија во Софија?
Рускиот 48-годишен свештеник секој ден со години го напушта својот стан наутро во елитна улица „Саборна“ која се наоѓа во центарот на Софија. Додека пешачи 350 метри до црквата каде што служи – Руската црква „Свети Николај Чудотворец“ , граѓаните кои се навикнати да го гледаат, редовно го отпоздравуваат.
Но, тие повеќе нема да го видат.
Тој е црковен претставник на Московската патријаршија во Софија, архимандрит Васијан Змеев.
Свештеникот бил протеран од Бугарија, заедно со уште двајца функционери кои се државјани на Белорусија, потврди во четвртокот Државната агенција за национална безбедност (ДАНС) , иако ги даде само иницијалите на санкционираните. Во нивното соопштение, Васијан е наведен како закана за националната безбедност.
Соопштението за протерувањето стигна прво од руската амбасада во Бугарија. Московската амбасада изрази огорченост и го нарече чинот „груби, фрапантни акти“.
Во меѓувреме стигна реакција и од Москва
„Ние сме револтирани и шокирани од она што се случи“, рече портпаролката на министерството Марија Захарова во соопштението, додавајќи дека одговорноста за „брзото влошување на односите меѓу Русија и Бугарија е целосно на бугарската страна“.
Исто така, руската државна новинска агенција ТАСС на 22 септември објави дека бугарскиот амбасадор во Русија Атанас Крастин ќе биде повикан на разговори во руското Министерство за надворешни работи.
Руската амбасадорка во Бугарија, Елеонора Митрофанова, во интервју за државната телевизија додаде дека Русија нема да преземе дејствија директно против бугарската црква во Москва
Само неколку дена претходно свештеникот беше прогласен за персона нон грата во Северна Македонија. Тој е осомничен дека е руски шпион.
Активноста на архимандритот Васијан е продолжување на руската политика на разединување на Бугарија на црковна основа, изјави за Слободна Европа професор Калин Јанакиев , филозоф и теолог.
Според историчарот и публицист Горан Благоев , може да се суди според неколку знаци на руско влијание во долгорочниот неуспех на обидите на Македонската православна црква да стане независна (автокефална) и во влошувањето на односите со Бугарската црква откако Васијан беше во Софија.
Руско разузнавање во свештенички мантил
Кој е Николај Змеев – или Васијан, што прави тој во Софија и каква е неговата улога во заострувањето на односите меѓу православните цркви на Бугарија и Северна Македонија?
„Сите во Агенцијата за разузнавање знаат дека овој свештеник овде е претставник на руското разузнавање со свештеничка наметка. Го прашувам бугарското контраразузнавање – не се срамат од тоа што тој што живее и развива разузнавачки активности во Бугарија е протеран од Македонија, а овде живее во удобност“.
Ова минатата сабота го изјави Атанас Атанасов од владејачката „Продолжуваме со промените“ за БТН, кој ја предводеше собраниската комисија за контрола на службите откако Скопје го протера Васијан поради шпионажа, иако неговото живеалиште е беше во Софија.
Две недели претходно, претседателот на Северна Македонија Стево Пендаровски , изјави дека безбедносните служби добиле информации од партнерските служби дека членовите на Светиот синод на Московската патријаршија работат за руските тајни служби, но не именуваше имиња.
Сега Васијан е веќе протеран од Бугарија. Според бугарските служби, постојат податоци за дејствија „поврзани со имплементација на различни елементи од хибридната стратегија на Руската Федерација за намерно влијание врз општествено-политичките процеси во Република Бугарија во корист на руските геополитички интереси“.
Васијан е член на Одделот за меѓуцрковни односи на Руската патријаршија (ICRS), кое неофицијално функционира како министерство за надворешни работи на патријаршијата. Тој всушност го претставува рускиот патријарх Кирил (Гундијаев) во Софија.
Практиката на ФСБ да користи црковни службеници како покритие е доказ, покрај случајот Васијан, и со фактот дека Федералното истражно биро на САД моментално го истражува Дмитриј Петровски , вработен во истиот оддел за надворешни црковни односи на Московската патријаршија. Тој е под сомнение дека работел за руско разузнавање, како што јавува рускиот портал Медуза.
Кој е Васијан?
Васијан е роден како Николај Валериевич Змеев во 1975 година. Неговата официјална биографија не кажува каде, но протечените руски записи покажуваат дека неговото родно место бил градот Березники во Пермската територија.
Во 1998 година дипломирал на Московската теолошка семинарија, а во 2002 година на Московската теолошка академија со докторат по теологија. На 2 април 1999 година бил замонашен со името Васијан.
Според неговата официјална биографија од 2002 година, свештеникот е и учител по антички јазици во Московската семинарија, која се наоѓа во градот Сергиев Посад.
Од 2004 до 2015 година бил заменик-ректор за воспитно-образовната дејност на Богословијата и Академијата. Во септември 2015 година, со указ на патријархот Кирил, патријарх беше назначен за претставник на Русија во Белоруската егзархија.
Васијан тогаш сè уште беше игумен.
Според информациите на теологот Калин Јанакиев во тој период против Змеев била поднесена пријава од студенти за сексуални напади.
„Случајот е расчистен, Васијан е испратен како заменик во Белорусија“, вели Јанакиев.
За случајот за кој зборува теологот, има публикација во декември 2014 година во локалниот весник „Алтернативаја газета“ од Сергеј Трофимов, која се повикува на жалби и пријави доставни од луѓето што ги слушале предавањата. Меѓу имињата на професорите во жалбата е и она на Васијан, покажа проверка на Слободна Европа. Но, набрзо пишаниот материјал беше избришан од веб страницата.
Трофимов не одговори на прашањата на Слободна Европа поставени преку социјалната платформа Телеграм за причините за исчезнувањето на материјалот.
Случајот го споменува и рускиот таблоид „Версија“ , кој во материјалот вели дека ФСБ регрутира црковни службеници кои се хомосексуалци бидејќи ги прави зависни, а тие потоа прават кариера.
Во 2018 година, по серија скандали, претходникот на Васијан во Софија, свештеникот Филип Василцев исто така беше протеран од Бугарија. Тој, беше прогласен за персона нон грата, иако потоа беше повторно примен во Бугарија.
Така, на 7 март 2018 година, Васијан, кој веќе има чин архимандрит, официјално ја презеде Руската православна црква во Софија.
На 28 ноември 2018 година бил примен и во Империјалното православно палестинско друштво. Организацијата, создадена во царско време за едукација и богослужба на светите места, сега е предводена од Сергеј Степашин . Тој е првиот директор на ФСБ, има искуство во советските служби, во војната во Чеченија и има вршено високи функции во неколку руски влади. Степашин е на листата на санкции на ЕУ за неговите активности во нелегалната анексија на Крим од Москва (2014) и руската војна во Украина.
Според протечените податоци што ги добивме и покрај неговиот монашки ред, кој подразбира сиромаштија, Васијан пред 10 години поседувал парцели за изградба на вила и станбена зграда во близина на Москва. Иако тој физички бил во Софија во 2019 година и бил на платен список на Руската патријаршија, има информации дека земал плата и од трговско друштво во Митишти. Таму е наведена и адресата на улицата „Саборна“.
Односите меѓу бугарската и македонската црква
Во однос на резултатите од работата на Руската православна црква во Бугарија и во Северна Македонија по 2018 година, Горан Благоев дава пример дека во истата година црквите во двете земји се блиску до заеднички прославување на 1000 години Охридска архиепископија. Но, ова не се случи.
По потпишувањето на договорот за добрососедство и пријателство меѓу Бугарија и Северна Македонија во 2017 година, односите меѓу двете цркви се затоплуваат.
Во ноември 2017 година, Светиот Синод на Македонската православна црква упати официјално писмо до Бугарската патријаршија, во кое изразува подготвеност да ја признае Бугарската православна црква (БПЦ) за нејзина мајка црква, доколку се залага за надминување на расколот и признавање на нејзиниот автокефалност.
Македонската црква се прогласи за автокефална во 1967 година и се одвои од Српската црква, по што беше под раскол и не беше призната од другите православни цркви.
Тоа можеше да се смени во 2018 година, кога Бугарската патријаршија изрази наклоност и поддршка за каузата за укинување на расколот и подготвеност да помогне во поставувањето на македонското црковно прашање за него во решавање во канонски ред пред другите помесни православни цркви.
Но, БПЦ се предомисли по посетата на рускиот патријарх Кирил на Бугарија за државниот празник 3 март 2018. Четири дена подоцна пристигна и Васијан.
Ништо официјално не беше решено за македонското прашање, иако целата јавност очекуваше да го слушне рускиот став.
„Официјално ништо не беше решено за македонското прашање, иако целата јавност очекуваше да го слушне рускиот став. Излезе со некоја лаконска порака дека на оваа тема не се разговарало“, се присетува Горан Благоев на настаните.
Но, според неговите зборови, „всушност, последиците во бугарско-македонските контакти почнаа да стануваат многу очигледни“.
Според Благоев, „првично почнале во 2017 година со таков оптимистички потег“, односите почнале да стивнуваат, за да стигнат до 2019 година, кога „бугарската црква очигледно се откажала од секакви активности“ на оваа тема.
Благоев истакна дека Руската црква има свое присуство и во Бугарија и во Северна Македонија.
„Таму има и високи свештеници кои се под руско влијание“, рече Благоев.
„Работите дојдоа до овој тажен резултат за двете цркви. Затоа што замислете бугарско-македонско црковно зближување, како тоа од денес ќе имаше попозитивно влијание врз билатералните политички односи“, додаде тој.
Теологот Калин Јанакиев вели дека причините за протерувањето на Васијан од Северна Македонија јасно покажуваат дека тој се обидувал да го спречи признавањето на Македонската црква, да придонесе за постојан раскол во неа, што влијае на меѓуцрковните односи на двете земји.
Според неговите зборови, „некако срамен знак за нашите служби е тоа што се чини дека не биле свесни за неговите активности“, откри и санкционира прво Скопје.
Македонската православна црква беше призната од Вселенската патријаршија дури во 2022 година, откако постигна компромис со Српската православна црква.
Слободна Европа го доби рускиот телефонски број на Змеев од протечените бази на податоци на различни руски агенции. Тој не одговараше на повици и пораки, уште пред веста дека и Бугарија го протерува. Тогаш никој не го крена слушалка на фиксниот телефон на Руската црква во Софија.
Но, на веб-страницата на храмот на руската црква се гледа дека по прогласувањето за персона нон грата во Скопје, Васијан два последователни дена служел во бугарскиот храм „Света Софија“ заедно со првосвештениците на БПЦ.
Слободна Европа испрати прашања до Светиот синод за активностите на Васијан, како и до Министерството за надворешни работи. До објавувањето на материјалот не беа добиени одговори.